Αφήγηση vs. περιγραφή vs. διάλογος στη λογοτεχνία: ποιες είναι οι διαφορές ανάμεσα σε αυτές τις βασικές τεχνικές;
Γράφει η Σοφία Αθανασοπούλου
Από τα μαθητικά χρόνια στο μάθημα της λογοτεχνίας, διδασκόμαστε ότι οι δύο βασικές τεχνικές γραφής οι οποίες περιλαμβάνονται σε κάθε κείμενο είναι η αφήγηση και η περιγραφή.
Οι δύο αυτοί τρόποι εμπλουτισμού των κειμένων είναι σημαντικά διαφορετικοί μεταξύ τους (έως και αντίθετοι θα μπορούσαμε να πούμε). Ο διάλογος από την άλλη πλευρά, παρεμβάλλεται στο κείμενο προκειμένου να το κάνει πιο άμεσο και ζωντανό και κινείται ανάμεσά τους. Το γεγονός αυτό κάνει τις τρεις τεχνικές εύκολα διακριτές μεταξύ τους, χωρίς ωστόσο να παρατηρούμε πάντα τα χαρακτηριστικά τους κατά την ανάγνωση.
Η αφήγηση χρησιμοποιείται από το συγγραφέα με σκοπό να εξιστορήσει κάποια γεγονότα τα οποία δεν είναι στάσιμα, αλλά η ροή τους είναι συνεχής. Στην αφήγηση παρατηρείται συνήθως χρονική επιτάχυνση, αφού ο πραγματικός χρόνος της ιστορίας είναι μεγαλύτερος από το χρόνο που αφιερώνει ο συγγραφέας για να τον εξιστορήσει. (Για παράδειγμα, όταν αφηγείται την ιστορία χρόνων, είναι αδύνατον να περιγράψει κάθε λεπτομέρεια, οπότε επιλέγει να γράψει λίγες παραγράφους ή λίγες σελίδες μόνο.)
Η περιγραφή αφορά την αναπαράσταση εικόνων μέσα στο κείμενο. Οι εικόνες αυτές δεν είναι μόνο οπτικές (οι οποίες περιλαμβάνουν χρώματα, αντικείμενα, ανθρώπους οι οποίοι βρίσκονται στο οπτικό πεδίο του αφηγητή, επομένως και του αναγνώστη). Μπορούν να περιλαμβάνουν όλες τις αισθήσεις, προκειμένου το αποτέλεσμα να είναι πιο ολοκληρωμένο και αληθοφανές. Στις εικόνες εισάγεται η ακοή (π.χ. φωνές, μουσική, θόρυβος, ακόμη και η ησυχία), η όσφρηση (π.χ. μυρωδιές λουλουδιών, φαγητών, σκουπιδιών κ.α.), η γεύση (π.χ. γλυκό, νόστιμο, με γεύση φρούτων κ.α.) και η αφή (π.χ. ο αφηγητής μπορεί να αισθάνεται τη ζέστη, την υγρασία, το συνωστισμό κ.α.)
Εκείνο το οποίο είναι σημαντικό να προσέξει ένας άπειρος συγγραφέας όταν αποπειράται να περιγράψει μια εικόνα στο κείμενό του, είναι να αποτυπώσει μόνο όσα βλέπει στην εικόνα που έχει μπροστά του ή έχει δημιουργήσει στο μυαλό του, περιλαμβάνοντας όπως αναφέρθηκε παραπάνω όλες τις αισθήσεις και χωρίς να προσθέσει δικούς του συναισθηματισμούς ή να αναφέρει τους ήρωες του έργου. Αν συμβεί αυτό, υπάρχει ο κίνδυνος να παρασυρθεί, με αποτέλεσμα η περιγραφή στην οποία στόχευε αρχικά να μετατραπεί σε αφήγηση.
Όταν σε ένα κείμενο υπάρχει περιγραφή, στο σημείο εκείνο γίνεται μία παύση της ιστορίας, προκειμένου ο αναγνώστης να παρατηρήσει το χώρο που περιβάλλει τους ήρωες. Η ροή της ιστορίας προσωρινά διακόπτεται και στο σημείο εκείνο υπάρχει χρονική επιβράδυνση, αφού ο χρόνος που χρειάζεται ο αφηγητής για να πει όσα θέλει είναι μεγαλύτερος από τον πραγματικό (χρειάζονται λίγα δευτερόλεπτα για να παρατηρήσει μια εικόνα, όμως γράφει πολλές παραγράφους γι’ αυτήν).
Ο διάλογος συμπεριλαμβάνει ενεργά τους ήρωες στο κείμενο. Το ιδιαίτερο στοιχείο του διαλόγου είναι ότι είναι το μόνο σημείο του κειμένου στο οποίο παρατηρείται ισοχρονία, δηλαδή ο χρόνος της ιστορίας είναι ο ίδιος με τον πραγματικό χρόνο στον οποίο διαδραματίζονται τα γεγονότα.
Με αυτόν τον τρόπο, οι τρεις βασικές τεχνικές οι οποίες υπάρχουν σχεδόν σε κάθε κείμενο (από πολλά κείμενα απουσιάζει ο διάλογος) γίνονται διακριτές τόσο ως προς το χρόνο της ιστορίας, όσο και ως προς το περιεχόμενό τους.
Αφήγηση vs. περιγραφή vs. διάλογος στη λογοτεχνία: ποιες είναι οι διαφορές ανάμεσα σε αυτές τις βασικές τεχνικές;
