Ο Φραντς Λιστ (22/10/1811-31/7/1886) ήταν Ούγγρος ρομαντικός συνθέτης και πιανίστας. Μαζί με τον Φρεντερίκ Σοπέν, θεωρούνται οι σημαντικότεροι ρομαντικοί συνθέτες για πιάνο και δύο από τους σπουδαιότερους πιανίστες της εποχής.
Γράφει η Χαρά Δελλή
Πώς να εκπαιδευτεί ένας βιρτουόζος σ’ ένα χωριό; Από την επαρχία της Ουγγαρίας στα σαλόνια της Βιέννης.
Γεννήθηκε στο Ράιντινγκ της Ουγγαρίας, κοντά στα σύνορα με την Αυστρία, από γονείς γερμανικής καταγωγής, με μητρική γλώσσα τα γερμανικά. Ο πατέρας του, Άνταμ, ήταν ερασιτέχνης μουσικός, έπαιζε τσέλο στην τοπική ορχήστρα, κι έτσι ο μικρός ήρθε πολύ νωρίς σε επαφή με την μουσική. Ο πατέρας διέκρινε αμέσως το ιδιαίτερο ταλέντο του γιου του, τον ανακήρυξε παιδί-θαύμα και εγκατέλειψε τη δουλειά του. Σύντομα η οικογένεια εγκατέλειψε το χωριό και μετακόμισε στην Βιέννη για να λάβει ο γιος τους συστηματική διδασκαλία. Εκεί ο Φραντς πήρε μαθήματα πιάνου, με δάσκαλο τον συνθέτη Καρλ Τσέρνυ και μαθήματα σύνθεσης με δάσκαλο τον συνθέτη Αντόνιο Σαλιέρι.
Στα 11 έδωσε την πρώτη του συναυλία, εντυπωσιάζοντας το κοινό. Και την επόμενη χρονιά τη δεύτερη. Λέγεται πως τον άκουσε κι ο Λούντβιχ βαν Μπετόβεν (κωφός;), εντυπωσιάστηκε και τον έχρισε διάδοχό του.
Όμορφος, ψηλός, ξανθός, με πλούσια μαλλιά και γαλάζια μάτια που αιχμαλώτιζαν, με δραματικές, εντυπωσιακές και συναισθηματικές ερμηνείες και κινήσεις, μάγευε το κοινό, ιδίως τις γυναίκες, ωθώντας τες σε υπερβολικές αντιδράσεις.
Τον Δεκέμβριο του 1823 η οικογένεια Λιστ μετακόμισε στο Παρίσι, τότε κέντρο την καλλιτεχνικής και πνευματικής ζωής, για να σπουδάσει ο μικρός σολίστ στο Κονσερβατουάρ, το περίφημο ωδείο του Παρισιού. Δεν κατάφερε όμως να γίνει δεκτός όντας αλλοδαπός μαθητές. Η απόρριψη δεν στάθηκε δυνατή να εμποδίσει την εκπαίδευση του Φραντς Λιστ. Συνέχισε να μελετά με διάφορους δασκάλους αλλά και μόνος του.
Εκεί ο Λιστ γνώρισε πολλές προσωπικότητες (Βίκτορ Ουγκώ, Τζοακίνο Ροσίνι, Φρεντερίκ Σοπέν). Θαύμαζε τους Μπερλιόζ, Σοπέν και Παγκανίνι. Επηρεάστηκε από τις σοσιαλιστικές ιδέες του Σαιν-Σιμόν και του Λαμεναί.
Παράλληλα, έγινε γνωστός δίνοντας ρεσιτάλ στη Γαλλία και την Αγγλία. Το 1827, κατά τη διάρκεια μιας περιοδείας, πεθαίνει ο πατέρας του ξαφνικά έπειτα από μια σύντομα ασθένεια. Τότε ο Λιστ μένει χωρίς υποστήριξη και πρέπει να φροντίσει μόνος του τις σπουδές και την καριέρα του. Οπότε ξεκίνησε να παραδίδει μαθήματα πιάνου. Ερωτεύτηκε μια μαθήτριά του αλλά η οικογένειά της δεν ενέκρινε την σχέση. Έτσι, ο Λιστ πέφτει σε φάση θρησκοληψίας. Λέγεται ότι τον βοήθησε να ξεπεράσει αυτή την κρίση ο ιερέας Λαμεναί, στενός φίλος της οικογένειας.
Το 1833, γνώρισε την κόμισσα Μαρί ντ’ Αγκούλτ, που τον ερωτεύτηκε τρελά και εγκατέλειψε τον σύζυγό της για να τον ακολουθήσει. Απέκτησαν τρία παιδιά. Το ζευγάρι έζησε για λίγο φανερά την σχέση τους στο Παρίσι και στην Ελβετία και την Ιταλία. Εκείνος όμως είχε συχνά περιπέτειες…
Η Μαρί ζήλευε και τον παρακολουθούσε. Οι συχνές περιπέτειες του μουσικού και οι εκρήξεις ζήλιας της Μαρί τους οδηγούν σε συχνούς καβγάδες, ώστε χωρίζουν το 1844. Ύστερα, η κόμισσα έγινε συγγραφέας με το ψευδώνυμο Ντανιέλ Στερν.
Ο συνθέτης που τόλμησε να εναντιωθεί στις κατεστημένες αντιλήψεις, να ελευθερωθεί από τα δεσμά της φόρμας και να μιλήσει για τη «μουσική του μέλλοντος», επηρεάζοντας ακόμη και τον Βάγκνερ.
Διορίζεται αρχιμουσικός στη Βαϊμάρη κι αφοσιώνεται μόνο στη σύνθεση, στηρίζοντας πολλούς νέους συνθέτες, όπως το Ρίχαρντ Βάγκνερ, τον Αλεξάντρ Μποροντίν, τον Καμίγ Σαιν-Σανς, τον Μπέντριχ Σμέτανα. Τότε ολοκληρώνει και κάποια από τα σπουδαιότερα έργα της καριέρας του, όπως τα δύο κοντσέρτα για πιάνο και ορχήστρα και τη σονάτα για πιάνο.
Ο Λιστ το 1862 ακολούθησε την αγαπημένη του, την πριγκίπισσα Καρολίνα Ιβανόφσκα, κόρη βαθύπλουτου Πολωνού αριστοκράτη και παντρεμένη με ένα σχετικά φτωχό Ρώσο αριστοκράτη, τον πρίγκιπα Ζάιν-Βιτγκενστάιν, στην Ιταλία. Μετά από σχεδόν 15 χρόνια στην Βαϊμάρη, είχε βαρεθεί πια τον τόπο και το κοινό που πια δεν εκτιμούσε την μουσική και με χαρά πήγε στην Ρώμη για να παντρευτεί και να βρει μια ήσυχη γωνιά, όπου θα μπορούσε πια να γράψει θρησκευτική μουσική. Το ζευγάρι δεν παντρεύτηκε ποτέ. Το Βατικανό δεν έδινε έγκριση, υπήρχαν κι οικογενειακές αντιρρήσεις. Ο γάμος ορίστηκε αλλά ματαιώθηκε. Η οικογένεια της Καρολίνας δεν αποδέχτηκε τον Λιστ ούτε μετά τον θάνατο του συζύγου της.
Ο Λιστ παρηγορήθηκε στη Ρώμη. Ήταν πιστός καθολικός και οι εκκλησιαστικές τελετές τον γαλήνευαν. Στη συνέχεια, μπήκε στις κατώτερες βαθμίδες της ιεροσύνης το 1865. Δεν του επιτρεπόταν να λειτουργεί αλλά μπορούσε να φοράει εκκλησιαστικό ένδυμα.
Ο Λιστ το πήρε στα σοβαρά και η Κόζιμα, κόρη του Λιστ από την Μαρί ντ’ Αγκούλτ, το συνειδητοποίησε καλύτερα από όλους. Το 1857 είχε παντρευτεί έναν από τους αγαπημένους μαθητές του Λιστ, αλλά το 1862 ερωτεύτηκε τρελά τον παλιό φίλο του Λιστ, τον Βάγκνερ. Ο Λιστ, μαθαίνοντας για την μοιχεία της κόρης του έγινε έξαλλος. Προσπάθησε με κάθε τρόπο να τους χωρίσει κι έκανε κηρύγματα στην Κόζιμα για την ιερότητα του γάμου και το καθήκον προς τα παιδιά της. Όταν το 1870 η Κόζιμα και ο Βάγκνερ παντρεύτηκαν, οι σχέσεις πατέρα και κόρης αποκαταστάθηκαν αλλά ο Λιστ ποτέ δεν συγχώρεσε τον Βάγκνερ.
Μαέστρος, παιδαγωγός, συγγραφέας κι ένας αξιόλογος μουσικός παράγοντας που έζησε την εξέλιξη του πιάνου το 19ο αιώνα.
Ο Λιστ μέχρι το 1847 είχε αποκτήσει τεράστια φήμη ως πιανίστας. Καθιέρωσε τον όρο «ρεσιτάλ» ενός μόνο εκτελεστή και τη συνήθεια να ερμηνεύονται τα σολιστικά έργα στις συναυλίες χωρίς παρτιτούρα. Επόμενη καινοτομία του πως επινόησε την ιδέα του masterclass, δηλαδή ο δάσκαλος του πιάνου να προσελκύει σπουδαστές απ’ όλο τον κόσμο. Τέλος, λάνσαρε την ιδέα του διευθυντή ορχήστρας ως πρωταγωνιστή στις συναυλίες, με τις επιπλέον κινήσεις του χεριού, χωρίς μπαγκέτα, για να διευθύνει την ορχήστρα και να μεταδίδει στο έπακρο το συναίσθημα του κομματιού.
Δεν τον ένοιαζε τι θα πει ο κόσμος όσον αφορά την μουσική του ή την ηθική του.
Υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες-πιανίστες όλων των εποχών και άσκησε την πιο σημαντική επιρροή με πολλές καινοτομίες αρμονικές και μορφολογικές στα κομμάτια του. Για το μουσικό στυλ του, ο Λιστ πήρε την δεξιοτεχνία/ταχύτητα παιξίματος του δασκάλου του, Καρλ Τσέρνυ και την επιδεκτικότητα/μυστήριο του Παγκανίνι για να δημιουργήσει ένα νέο στυλ με συνθέσεις χωρίς υπερβολές, όπου ο πιανίστας μπορεί να επιδείξει την τεχνική του. Ήταν βασικός εκπρόσωπος της Νέας Γερμανικής Σχολής, με επίκεντρο τη Βαϊμάρη, όπου μαζί με τον Ρίχαρντ Βάγκνερ προωθούσαν καινοτομίες στην αρμονία, μουσική δομή και στην θεματική ανάπτυξη. Η μοντερνιστική προσέγγιση του, τον έφερε σε μεγάλη αντιπαράθεση με μουσικούς της πιο παραδοσιακά ρομαντικής παράταξης, όπως η Κλάρα Σούμαν, ο Γιοχάνες Μπραμς και ο Γιόζεφ Γιόακιμ.
Το 1869 ο Λιστ διορίστηκε σύμβουλος στη βασιλική αυλή της Ουγγαρίας, ζώντας στη Ρώμη, στη Βαϊμάρη και τη Βουδαπέστη, ενώ παράλληλα έκανε περιοδείες. Το 1873 οι Ούγγροι τον ανακήρυξαν εθνικό ήρωα και το 1876 του ανέθεσαν τη διεύθυνση της Μουσικής Ακαδημίας της Βουδαπέστης. Στις 21 Ιουλίου 1886 ο Φραντς Λιστ έκανε την τελευταία του δημόσια εμφάνιση σε συναυλία στο Λουξεμβούργο. Έπειτα ξεκίνησε για το Φεστιβάλ του Μπαϊρόιτ στη Βαυαρία, αλλά σε όλο το ταξίδι αντιμετώπιζε προβλήματα υγείας και λίγες μέρες μετά την άφιξή του στο Μπαϊρόιτ απεβίωσε από πνευμονία. Επιθυμία του ήταν να ταφεί σε μια σεμνή τελετή φορώντας ράσο μοναχού. Η κόρη του όμως τον κήδεψε μεγαλόπρεπα στο Μπαϊρόιτ.
Λένε πως η τελευταία λέξη του Λιστ ήταν «Τριστάνος», από το όνομα του ιππότη του έργου «Τριστάνος και Ιζόλδη», στο οποίο έγραψε μουσική ο Βάγκνερ, ο γαμπρός του. Από πολλές απόψεις λοιπόν ο Βάγκνερ θεωρείται γιος του Λιστ. Και κάθε χρόνο, στο ετήσιο φεστιβάλ, που οργανώνεται προς τιμήν του Βάγκνερ στο Μπαϊρόιτ, ο Λιστ είναι το δεύτερο όνομα μετά τον γαμπρό του.
