Πρωτομαγιά και Ποίηση
Γράφει η Ζωή Τσούρα
Η Πρωτομαγιά μπορεί να μας έρχεται από τα βάθη των αιώνων ως μία γιορτή των λουλουδιών, της Άνοιξης και της νίκης της ζωής πάνω στον θάνατο, όμως η Ιστορία, στα περίπλοκα μονοπάτια που υφαίνει, της επιφύλασσε και μία δεύτερη σημασία, της οποίας ο συμβολισμός όχι μόνο δεν έρχεται σε σύγκρουση με τον παραδοσιακό, αλλά αντιθέτως τον αναδεικνύει και τον ενισχύει. Γιατί αν υπάρχει ένα μέρος που ανθίζουν τα πιο ευωδιαστά λουλούδια και η ζωή νικάει τον θάνατο, αυτό είναι σίγουρα τα χώματα που ποτίστηκαν με αίμα.
Και ποιος θα μπορούσε να υμνήσει αυτή την ιερή διεργασία πιο συγκλονιστικά από τους Έλληνες ποιητές;
«Μετά την υπερρεαλιστική επανάσταση, οι ποιητές δεν έχουν ιδιαίτερο μήνα για να υμνήσουν, υμνούνε όλους τους μήνες. Κι όμως υπάρχουν συνδετικοί κρίκοι στις λέξεις: Μάης – Ποιητές. Οι ποιητές σκορπίζουν το αίμα τους σ’ αυτή την πολύτιμη τρέλα που τους κατακαίει. Η εργατική τάξη σκορπίζει το πολύτιμο αίμα της για την καταξίωση δικαιωμάτων της. Το κόκκινο, λοιπόν, είναι το κυρίαρχο χρώμα που φωτίζει και τους δύο: Εργάτες και ποιητές».
Μίλτος Σαχτούρης
Η Εργατική Πρωτομαγιά καθιερώθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, με αφορμή την επέτειο των γεγονότων του Σικάγο, όπου το 1886 οι διαδηλώσεις για καλύτερες συνθήκες εργασίας μετατράπηκαν σε λουτρό αίματος από την αστυνομία. Απέκτησε ετήσιο και διεθνή χαρακτήρα ως ημέρα διεκδίκησης και αγώνα.
Στην Ελλάδα, η πρώτη απεργία στον τότε υπό οθωμανική διοίκηση ελλαδικό χώρο, έλαβε χώρα την Πρωτομαγιά του 1888 στην πόλη της Δράμας από τους καπνεργάτες, με κύριο αίτημα τις δέκα ώρες εργασίας, καθώς εκείνη την εποχή οι εργάτες εργάζονταν από δώδεκα έως και δεκατρείς ώρες ημερησίως. Οι διεκδικητικές απεργίες συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια.
Πρωτομαγιά 1936
Το 1936, η Θεσσαλονίκη έβραζε από τις κινητοποιήσεις των καπνεργατών, οι οποίες κορυφώθηκαν στην πόλη τον Μάιο του 1936, με τη μεγάλη απεργία και διαδήλωση που πνίγηκε στο αίμα από τη δικτατορική κυβέρνηση Μεταξά, με συνολικά δώδεκα νεκρούς. Ανάμεσά τους και ο εικοσιπεντάχρονος αυτοκινητιστής Τάσος Τούσης, που έπεσε νεκρός στη διασταύρωση Εγνατίας και Βενιζέλου.
Μία φωτογραφία με τη μάνα του να τον θρηνεί γονυπετής στη μέση του δρόμου, άναψε σαν τσακμάκι την έμπνευση του Ποιητή, και το λαμπάδιασμα αυτό μετουσιώθηκε σε ένα από τα συγκλονιστικότερα ποιητικά έργα στην ιστορία της Ελλάδας: τον Επιτάφιο, του Γιάννη Ρίτσου.
Γ. Ρίτσος – Μέρα Μαγιού μού μίσεψες (απόσπασμα από τον Επιτάφιο)
Μέρα Μαγιού μού μίσεψες, μέρα Μαγιού σε χάνω,
άνοιξη, γιε, που αγάπαγες κι ανέβαινες απάνω
Στο λιακωτό και κοίταζες και δίχως να χορταίνεις
άρμεγες με τα μάτια σου το φως της οικουμένης
Και με το δάχτυλο απλωτό μου τά ‘δειχνες ένα-ένα
τα όσα γλυκά, τα όσα καλά κι αχνά και ροδισμένα
Και μού ’δειχνες τη θάλασσα να φέγγει πέρα, λάδι,
και τα δεντρά και τα βουνά στο γαλανό μαγνάδι
Και τα μικρά και τα φτωχά, πουλιά, μερμήγκια, θάμνα,
κι αυτές τις διαμαντόπετρες που ίδρωνε δίπλα η στάμνα.
Μα, γιόκα μου, κι αν μού ‘δειχνες τα αστέρια και τα πλάτια,
τά ‘βλεπα εγώ πιο λαμπερά στα θαλασσιά σου μάτια.
Και μου ιστορούσες με φωνή γλυκιά, ζεστή κι αντρίκια
τόσα όσα μήτε του γιαλού δε φτάνουν τα χαλίκια.
Και μού ‘λεες, γιε, πως όλ’ αυτά τα ωραία θά ‘ναι δικά μας,
και τώρα εσβήστης κ’ έσβησε το φέγγος κ’ η φωτιά μας.
Τάσος Λειβαδίτης – Μοιρολόι για ένα νεκρό
“Φεγγάρι, ερημοφέγγαρο/ κριθάρινο φεγγάρι των φτωχών
αγέρα, πικραγέρα/ πολύλαλε αγέρα των μουγγών
σ’ ένα σταυροδρόμι απόψε/ μήνα Μάη
σταυρώσανε το νιο,/ μήνα Μάη
σταυρώσαν το ροδόσταμο και το λεμονανθό –
ροδιά, δος του το αίμα σου
δος του το φέγγος σου, στερνό του ηλιοβασίλεμα,
μήνα Μάη, σταυρώσαν τον αυγερινό
αχ, το πρωί ήταν ήλιος και δροσιά
το μεσημέρι λάμψη κι όνειρα
το βράδυ ήρθε πικρό κι ολόμαυρο,
σ’ ένα σταυροδρόμι απόψε
μήνα Μάη/ σταυρώσανε το Μάη
ύστερα πλύναν τα μαχαίρια και σκοτώσαν το νερό,
ύστερα κάναν να κοιτάξουν και σκοτώσανε το δειλινό
αστροφεγγιά/ χρυσάφι στο ταγάρι των τυφλών
α, σκύλα αστροφεγγιά, όπυ τους έφεγγες,
σ’ ένα σταυροδρόμι απόψε/ μήνα Μάη
Μεγάλη Παρασκευή των φτωχών
κι ολόρθες οι γυναίκες στα κατώφλια
με τα μεγάλα μάτια τους τον σαβανώνουν,
τα δεντρολίβανα σκύβουν και τον μυρώνουν,
οι άντρες πέρα μες στα καπηλιά
μ’ ένα πικρό τραγούδι τον κατευοδώνουν
τα χελιδόνια έρχονται και τον ανασηκώνουν,
αχ, το πρωί ήταν άνοιξη
το βράδυ μαύρη συννεφιά
το βράδυ ήρθε με δώδεκα καρφιά
το βράδυ γαύγιζε με δώδεκα σκυλιά
το βράδυ σώπαινε μ’ όλα του τα καμπαναριά
σύγνεφο, πικροσύγνεφο/ γιατί δεν έμπαινες μπροστά
κι από την κοντινή την εκκλησιά
γιατί δεν έσκουζες παρθένα Παναγιά,
α, κάτω απ’ τον άδειο ουρανό,
σ’ ένα σταυροδρόμι απόψε/ μήνα Μάη
μήνα Μάη/ σταυρώσανε το νιο.”
(Τάσος Λειβαδίτης, Ποίηση, τ. 1, εκδ. Κέδρος)
Πρωτομαγιά 1944
Στην Καισαριανή, την 1η Μαΐου 1944, η Εργατική Πρωτομαγιά συνέπεσε με την εκτέλεση 200 Ελλήνων πατριωτών, κομμουνιστών και αριστερών αγωνιστών, ως αντίποινα για τον φόνο ενός Γερμανού στρατηγού και των τριών συνοδών του, που έγινε στις 27 Απριλίου 1944 σε τοποθεσία κοντά στους Μολάους Λακωνίας. Οι 200 της Καισαριανής μεταφέρθηκαν απ’ το στρατόπεδο Χαϊδαρίου, όπου ήταν κρατούμενοι, στο σκοπευτήριο της Καισαριανής και εκεί εκτελέστηκαν από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής.
Κ. Βάρναλης – Πρωτομαγιά του 1944
Πέσε στα γόνατα, προσκύνα το πανάγιο χώμα
με την ψυχή κατάκορφα στον ουρανό υψωμένη,
όποιος και να σαι, όθε και να σαι κι ό,τι — άνθρωπος να σαι!
Πιότερο, αν είσαι του λαού ξωμάχος, χερομάχος,
φτωχόπαιδο, που αθέλητα σε βάλαν να καρφώσεις
τον αδερφό σου αντίκρα σου — με μάνα εσύ και κείνος!
Ετούτ’ η μάντρ’ αγνάντια σου το σύνορο του κόσμου.
Σ’ αφτήν απάνου βρόντηξεν ο Διγενής το Χάρο.
Είτανε πρώτη του Μαγιού, φως όλα μέσα κ’ έξω
(έξω τα χρυσολούλουδα και μέσα η καλωσύνη)
που αράδειασε πα στο σοβά, πιστάγκωνα δεμένους
και θέρισε με μπαταριές οχτρός ελληνομάχος,
όχι έναν, όχι δυο και τρεις, διακόσια παληκάρια.
Δεν ήρθαν μελλοθάνατοι με κλάμα και λαχτάρα,
μόν’ ήρθανε μελλόγαμπροι με χορό και τραγούδι.
Και πρώτος άρχος του χορού, δυο μπόγια πάνου απ’ όλους
κι από το Χάρο τρεις φορές πιο πάνου ο Ναπολέος.
Κ’ είναι από τότες Μάης εδώ, φως όλα μέσα κ’ έξω.
Κόλλα τ’ αφτί και την καρδιά στο ματωμένο χώμα.
Στον Κάτου Κόσμο τραγουδάνε πάντα και χορεύουν
κι αν κάπου ανάκουστος καημός θολώνει τη λαλιά τους,
δεν είναι που τη μάνα τους τη μάβρη ανανογιούνται
παρά που τους προδώσαν απορίματα δικά μας.
Κι αν πέσανε για το λαό, νικήσαν οι προδότες,
που τώρα εδώ κατάχρυσοι περνούν και μαγαρίζουν,
και τώρα πιο τους μάχονται και τους ξανασκοτώνουν!
Σιχαίνεσαι τους ζωντανούς; Μην κλαις τους σκοτωμένους!
Απ’ τα ιερά τους κόκκαλα, πρώτη του Μάη και πάλι,
θα ξεπηδήσει ο καθαρμός κ’ η λεφτεριά του ανθρώπου.
Κ’ είναι χιλιάδες στην Ελλάδα όμοιοι Πανάγιοι Τάφοι.
Γιάννης Ρίτσος – Σκοπευτήριο Καισαριανής
Εδώ πέσαμε. Παιδιά του λαού. Γνωρίζετε γιατί.
Γυμνοί, κατάσαρκα φορώντας τις σημαίες,
-η Ελλάδα τις έραψε με ουρανό και άσπρο κάμποτο.
Ακούσατε τις ομοβροντίες στα μυστικόφωτα αττικά χαράματα.
Είδατε τα πουλιά, που πέταξαν αντίθετα στις σφαίρες
αγγίζοντας με τα φτερά τους τον ανατέλλοντα πυρφόρον.
Είδατε τα παράθυρα της γειτονιάς ν’ ανοίγουνε στο μέλλον.
Εμείς, μερτικό δε ζητήσαμε. Τίποτα. Μόνον
θυμηθείτε το: αν η ελευθερία
δεν βαδίσει στα χνάρια του αίματός μας,
εδώ θα μας σκοτώνουν κάθε μέρα. Γεια σας.
Πρωτομαγιά 1976
Την 1η Μαΐου 1976, σε ένα μυστηριώδες αυτοκινητιστικό δυστύχημα στη Λεωφόρο Βουλιαγμένης, σκοτώνεται ο μεγάλος αντιδικτατορικός αγωνιστής και βουλευτής της ΕΔΗΚ Αλέκος Παναγούλης. Τα κλεμμένα από την ΕΣΑ αρχεία που φημολογείται ότι κατείχε, τα οποία φέρεται να αποδείκνυαν τη σχέση συντηρητικών βουλευτών με τη Χούντα, δεν βρέθηκαν…
Νίκος Γκάτσος – Παράξενη πρωτομαγιά
Παράξενη πρωτομαγιά
μ’ αγκάθια πλέκουν σήμερα στεφάνια
ήρθ’ ο καιρός του «έχε γεια»
τι να την κάνεις πια την περηφάνια.
Στα δυο σου μάτια τα χρυσαφιά
σκοτάδι πέφτει και συννεφιά
ποιες μπόρες φέρνεις και ποιες βροχές
σε κουρασμένες νεκρές ψυχές
Παράξενη πρωτομαγιά
ο ήλιος καίει το πέλαγο στη δύση
μα της καρδιάς την πυρκαγιά
πού θα βρεθεί ποτάμι να την σβήσει.
Πρωτομαγιά
με το σουγιά
χαράξαν το φεγγίτη
και μια βραδιά
σαν τα θεριά
σε πήραν απ’ το σπίτι.
Κι ένα πρωί σε μια γωνιά στην Κοκκινιά
είδα το μπόγια να περνά και το φονιά
γύρευα χρόνια μες στον κόσμο να τον βρω
μα περπατούσε με το χάρο στο πλευρό.
Νυν και αεί
μες στη ζωή
σε είχα αραξοβόλι
μα μιαν αυγή
στη μαύρη γη
σε σώριασε το βόλι.
Κι ένα πρωί σε μια γωνιά στην Κοκκινιά
είδα το μπόγια το ληστή και το φονιά
του ‘χανε δέσει στο λαιμό του μια τριχιά
και του πατάγαν το κεφάλι σαν οχιά.
Στο σήμερα, που κατακτήσεις ισοπεδώνονται, που νέες προκλήσεις παρουσιάζονται –προκλήσεις που κανείς δεν είχε φανταστεί–, που οι λέξεις διαστρεβλώνονται και χάνουν το νόημά τους, σε αυτήν την εποχή που το σκοτάδι –μέσα κι έξω μας– πολλές φορές μας κουράζει σαν βαρίδι, μας μουδιάζει και μας αδρανοποιεί, το μήνυμα της Πρωτομαγιάς πάλλεται πιο ζωντανό από ποτέ. Ας αφουγκραστούμε λοιπόν τα λόγια των ποιητών, αυτά τα φανάρια που μας άναψαν για να μας δείχνουν τον δρόμο καιρό αφότου οι ψυχές τους αναχώρησαν από αυτόν τον κόσμο, τον μικρό, τον μέγα, και ας πάρουμε μια βαθιά ανάσα κάνοντας χώρο μέσα μας για τους όμορφους και δύσκολους αγώνες του αύριο. Άλλωστε…
Είναι ο Μάης και ο μήνας της ελπίδας. Εκεί, ανάμεσα στους διαδηλωτές της Πρωτομαγιάς και των κοινωνικών αγώνων, σαν τις παπαρούνες στον κάμπο, ανάμεσα στα πράσινα στάχυα. «Και οι παπαρούνες στους αγρούς κόκκινα φέσια να κουνάνε/ κάποιοι πεθάνανε για μας/ κάποιοι που ξέρουν να αγαπάνε».
(Διαβάστε το α’ μέρος του πρωτομαγιάτικου αφιερώματος, “Η γιορτή των λουλουδιών και της φωτιάς”, εδώ)
Πηγές:
http://homouniversalisgr.blogspot.com/2014/04/blog-post_5426.html
https://www.kar.org.gr/2017/04/30/i-protomagia-stin-piisi-ritsos-seferis-varnalis/
Πηγές εικόνων:
alldayschool blogspot
imerodromos.gr
Υποστηρίξτε το blog μας με μία δωρεά, πατώντας εδώ
