Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά
Προσωπική άποψη: Αντωνία Καππέ
«Η αψιμαχία δύο κοσμοθεωριών κι ο δρόμος προς την πνευματικότητα μέσα απ’ το ανυπέρβλητο των χαρακτήρων»
Το μυθιστόρημα Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά εκδόθηκε το 1946, και αποτελεί ένα από τα πιο αξιόλογα έργα του συγγραφέα, γεγονός που μαρτυρά η μεγάλη απήχηση που είχε στο ευρύ αναγνωστικό κοινό. Στο μυθιστόρημα, ο Καζαντζάκης, επηρεασμένος από τη θεωρία του Νίτσε και του Μπερξόν, δομεί το έργο του έχοντας ως κεντρικό πυρήνα την αψιμαχία που αναπτύσσεται μεταξύ δύο κοσμοθεωριών που αφορούν το σώμα και το πνεύμα.
Στοιχεία που απαντούν στην ίδια τη ζωή και συμπορεύονται συγκρουόμενα προς την κορύφωση της πνευματικότητας. Ένας αδιάκοπος αγώνας, που μαίνεται ανάμεσα στη λογική και το πάθος. Ένας δυϊσμός που αντιμάχεται δυναμικά και αναζωπυρώνεται από τη ζωτική ορμή, για να διοχετευτεί μέσα από τους χαρακτήρες-μεταφορείς που κατασκευάζει ο συγγραφέας, μετουσιώνοντας την υλική υπόσταση σε πνευματική.
Έτσι, από τη μια πλευρά ο Καζαντζάκης παραθέτει τον αφηγητή-διανοούμενο, του οποίου η δράση είναι περιορισμένη αλλά κατευθύνει την ιδεολογική μετάδοση στο έργο. Πορεύεται από τις ιδέες του και γίνεται αρνητής του βιώματος και της εμπειρίας, αλλά ταυτόχρονα θαυμάζει ενδόμυχα αυτούς που τολμούν να ζουν στο έπακρο τη ζωή τους.
Ενώ απ’ την άλλη, αντιδιαστέλλει τον Ζορμπά-άνθρωπο, με τις αδυναμίες και τα ελαττώματά του, που ωθείται από την ορμή της ζωής και δρα με πάθος. Χορεύει, εκτονώνεται και υποκύπτει στα ένστικτα, χωρίς να πολυσκοτίζεται για το αποτέλεσμα των ενεργειών του. Όμως παρ’ όλα αυτά, ο χαρακτήρας του απέχει πολύ από την επιφανειακή εικόνα της ανεμελιάς, και αυτό γιατί κατά βάθος διαθέτει μια ξεχωριστή διανόηση, που τον οδηγεί στην πνευματικότητα μέσα από καίρια ερωτήματα και ανησυχίες, τα οποία περιστρέφονται γύρω από την ανθρώπινη ύπαρξη και τον αυτοσκοπό της:
«Ο Ζορμπάς κοίταξε τ’ αστέρια, με το στόμα ανοιχτό, σα να τα ‘βλεπε για πρώτη φορά.
— Τι να γίνεται εκεί πάνω! μουρμούρισε. Και σε λίγο πήρε την απόφαση, μίλησε:
— Ξέρεις να μου πεις, αφεντικό, είπε κι η φωνή του ασκώθηκε επίσημη, συγκινημένη μέσα στη ζεστή νύχτα, ξέρεις να μου πεις τι πάει να πουν όλα αυτά; Ποιος τα καμε; Γιατί τα καμε; Και πάνω απ’ όλα, ετούτο (η φωνή του Ζορμπά ήταν γεμάτη θυμό και τρόμο): Γιατί να πεθαίνουμε;» (Ν. Καζαντζάκης, Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, 6η Έκδοση, Εκδόσεις Έλ. Καζαντζάκη, Αθήνα 1968
Ο Ζορμπάς του Καζαντζάκη αναφέρεται στον αγέρωχο άνθρωπο που αγαπά τη ζωή και δεν φοβάται να δοκιμάσει και να ριψοκινδυνέψει, αλλά οδηγείται από την ορμή του για ασύμβατη ελευθερία. Αυτός ο Ζορμπάς ξεπερνάει τον μέσο άνθρωπο και γίνεται πρότυπο για τον Έλληνα διανοούμενο, ο οποίος τον θαυμάζει και, στο τέλος, υποτάσσεται στο σθένος της ιδιοσυγκρασίας του. Γεγονός που αποκαλύπτεται στον αναγνώστη σταδιακά, καθώς παρατηρεί τη μεταστροφή του ήρωα:
«Έβλεπα το Ζορμπά να χορεύει κι ένιωθα για πρώτη φορά τη δαιμονικιάν ανταρσία του ανθρώπου, να νικήσει το βάρος και την ύλη, την προγονική κατάρα. Καμάρωνα την αντοχή του, την σβελτέτσα, την περηφάνια· κάτω στην αμμουδιά τα ορμητικά κι αντάμα περίτεχνα πατήματα του Ζορμπά χάραζαν την εωσφορικήν ιστορία του ανθρώπου».
Η στοχαστική ανησυχία του συγγραφέα για τον άνθρωπο και τη διπλή θέαση του κόσμου, που μεταδίδεται μέσα από το ανυπέρβλητο των χαρακτήρων του, γίνεται έντονα αντιληπτή στο έργο. Και ο αναγνώστης λαμβάνει τα αυθεντικά νοήματα και την αντίθεση της φιλοσοφίας των ηρώων, καθώς η αφήγηση οργανώνεται με κεντρικό άξονα την τάση του ατόμου για πνευματική μετουσίωση και τη διαφορετικότητα της προσέγγισης αυτής, από τη μία πλευρά, και τις αιτίες που την παρεμποδίζουν και την ανακόπτουν, απ’ την άλλη.
Περίληψη: Το βιβλίο “Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά” αποτελεί ένα από τα πλέον γνωστά έργα του Νίκου Καζαντζάκη, το οποίο λαμβάνει το 1954 το βραβείο του καλύτερου ξένου μυθιστορήματος που εκδόθηκε στη Γαλλία και συγκαταλέγεται στα 100 Καλύτερα Βιβλία όλων των Εποχών, σύμφωνα με την έκθεση που συντάχθηκε το 2002 από τη Νορβηγική Λέσχη του Βιβλίου.
Το χρονικό της φιλίας του Καζαντζάκη και του Ζορμπά και της επιχείρησης λιγνίτη που οργάνωσαν στην Πραστοβά της Μάνης. Στο μυθιστόρημα, ο Γιώργης Ζορμπάς μετονομάζεται σε Αλέξη Ζορμπά και η δράση μεταφέρεται στην Κρήτη. Οι δυο τους συναντιούνται στον Πειραιά· εντυπωσιασμένος από το πάθος και τον αντισυμβατικό χαρακτήρα του Ζορμπά, ο αφηγητής τον προσλαμβάνει ως επιστάτη. Στην Κρήτη, εγκαθίστανται στο ξενοδοχείο της Μαντάμ Ορτάνς, μιας ξεπεσμένης σαντέζας, που δεν αργεί να γίνει ερωμένη του Ζορμπά.
Σύντομα αποδεικνύεται ότι το λιγνιτωρυχείο ήταν ένα πρόσχημα· ο αφηγητής δεν ενδιαφέρεται για κέρδη και επιχειρήσεις, αλλά αναζητεί απαντήσεις στα φιλοσοφικά ερωτήματα που τον τυραννούν. Με την απλή λογική του και την πείρα του πολυτάραχου βίου του, ο Ζορμπάς τού δείχνει ότι οι απαντήσεις – αν υπάρχουν – δεν βρίσκονται στα βιβλία, αλλά μέσα στην ίδια τη ζωή, αρκεί να τη ζει κανείς με πάθος, λυτρωμένος από ελπίδες και προσδοκίες.
Στοιχεία Βιβλίου
Τίτλος: Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά
Συγγραφέας: Νίκος Καζαντζάκης
Εκδόσεις: Καζαντζάκη
Ημ. Έκδοσης: 1968
Επεξεργασία κεντρικής εικόνας: Νεκταρία Βαρσαμή – Πουλτσίδη
