Στη σημερινή συνέντευξη στους Θεματοφύλακες Λόγω Τεχνών θα μιλήσουμε με την κυρία Ρούλα Σαμαϊλίδου, συγγραφέα του βιβλίου «Φτου και βγαίνω, ζωή» που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μιχάλη Σιδέρη.
Συνέντευξη
Ρωτάει η Βίκυ Ζηλιασκοπούλου
Καλησπέρα, κυρία Σαμαϊλίδου, σας ευχαριστώ πολύ για την τιμή που μας κάνετε και τον χρόνο που μας διαθέτετε.
Πρόσφατα κυκλοφόρησε το νέο σας βιβλίο με τίτλο «Φτου και βγαίνω, ζωή» που διαδραματίζεται στη Λήμνο αλλά και στην Αθήνα κατά τη δεκαετία του 1920, μια περίοδο ιδιαίτερα ταραγμένη για τη χώρα μας. Θέλετε να μας μιλήσετε λίγο για την υπόθεση, να μας πείτε κάτι περισσότερο από όσα αναγράφονται στο οπισθόφυλλο;
Ρ.Σ.: Είναι η ιστορία της Ασιμέ, μιας νεαρής Τουρκάλας, που αδικημένη από τη μοίρα και καταπιεσμένη από τα κατεστημένα της κοινωνίας τους αλλά και τη θεία της, αποφασίζει -και τολμά- όταν έρχεται η ώρα της ανταλλαγής των πληθυσμών να πάρει τη ζωή στα χέρια της και να φωνάξει «Φτου και βγαίνω, ζωή». Η πορεία της βέβαια μέσα στον χρόνο δεν μπορεί να αποκαλυφθεί για ευνόητους λόγους.
Διαβάστε την άποψή μας για το βιβλίο: Φτου και βγαίνω, ζωή
Η φράση «Φτου και βγαίνω, ζωή» ταιριάζει πραγματικά στην ιδιοσυγκρασία και στην ιστορία της Ασιμέ και της Αδριανής. Πώς σκεφτήκατε ότι μπορεί να αποτελέσει τον τίτλο του μυθιστορήματος, πώς σας ήρθε η ιδέα;
Ρ.Σ.: Διανύοντας μια μακρά περίοδο αρκετά δύσκολη και ζόρικη, αλλά και δυσαρεστημένη με κάποια πράγματα που έβλεπα στον χώρο του βιβλίου, είχα αποφασίσει ο «Τούρκος» να κλείσει πίσω του την πόρτα «του σαλονιού μου» και να πετάξει το κλειδί. Δηλαδή τέλος στη συγγραφή. Λογάριαζα ωστόσο χωρίς τον ξενοδόχο ή μάλλον χωρίς τους ξενοδόχους. Τον κορωνοϊό, που ήρθε και μας έκλεισε όλους στα σπίτια και το μικρόβιο που έχουμε μέσα μας όσοι γράφουμε και θα έλεγα πως είναι όπως τα νοσοκομειακά μικρόβια. Δύσκολα καταπολεμάται. Αφού λοιπόν μπούκωσα από όσα έβλεπα στην τηλεόραση και έχοντας ανάγκη επικοινωνίας έστω και με φανταστικούς ανθρώπους, βρήκα διέξοδο να χτυπώ και πάλι τα γράμματα του πληκτρολογίου για να τους δημιουργήσω. «Φτου και βγαίνω» ξανά, με λίγα λόγια… Μια έκφραση που χρησιμοποιούν τα παιδιά στο κυνηγητό ή στο κρυφτό -και ποιος από μας δεν την έχει χρησιμοποιήσει- και μου φάνηκε πως ήταν η πιο κατάλληλη να μπει στο στόμα της Ασιμέ ή της Αδριανής, που μέσα στις δυσκολίες και τα προβλήματα δεν αφέθηκαν στη μοίρα τους αλλά κυνήγησαν τη ζωή για να πάνε ένα βήμα παρακάτω και να βρουν την ευτυχία.
Τμήμα της πλοκής βασίζεται στο γεγονός της ανταλλαγής πληθυσμών και στον τρόπο που το βίωσαν οι μουσουλμάνοι κάτοικοι της Λήμνου. Περιγράψατε τα συναισθήματα και τη θλίψη τους πολύ παραστατικά, δημιουργώντας σε εμένα ως αναγνώστη μεγάλη ένταση. Υπήρξαν διηγήσεις που ακούσατε στο νησί, άτομα που έζησαν ως μάρτυρες το γεγονός και σας μετέφεραν την εμπειρία τους ή είναι εξ ολοκλήρου από τη φαντασία σας;
Ρ.Σ.: Οι παππούδες μου από την πλευρά του πατέρα μου ήταν πρόσφυγες και μάλιστα από τουρκόφωνα χωριά της Μικράς Ασίας και όταν ήρθαν στο νησί δεν γνώριζαν καθόλου ελληνικά. Αξιώθηκαν παρ’ όλα αυτά να δουν ένα από τα παιδιά τους, τον πατέρα μου, να γίνεται δάσκαλος και να μαθαίνει γράμματα, ελληνικά γράμματα, στα παιδιά εκείνων που τους αποκαλούσαν τουρκόσπορους και ένα σωρό άλλα κοσμητικά επίθετα. Ανεξάρτητα όμως απ’ αυτό, μεγάλωσα σε μια γειτονιά ανάμικτη με πρόσφυγες και ντόπιους και σε μια εποχή που δεν υπήρχαν τηλεοράσεις και ίντερνετ, με τον κόσμο να μαζεύεται τις κρύες νύχτες του χειμώνα γύρω από ένα μαγκάλι ή στη ρούγα το καλοκαίρι -σκλι το λέμε στο νησί- περνώντας την ώρα τους λέγοντας παραμύθια, μύθους, ανατολίτικα τραγούδια -πολλές φορές με τη συνοδεία ταψιού- με πολλά αμάν αμάν και μεγάλο καημό για τις πατρίδες που έχασαν και φυσικά τις προσωπικές τους ιστορίες. Είναι επόμενο λοιπόν, περνώντας τα χρόνια της παιδικής αθωότητας μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, οι διηγήσεις αυτές να με μαγεύουν και να καταγράφονται στον νου και στην καρδιά και βέβαια στη συνέχεια να αποτελούν τη «μαγιά» για μυθιστορήματα.
Την ίδια ερώτηση θα κάνω και όσον αφορά την εμπειρία της Αδριανής ως πρόσφυγα στη Λήμνο, αλλά και οι υπόλοιπες αναφορές στην καθημερινότητα των προσφύγων. Είναι βασισμένες σε ιστορίες ανθρώπων που έχετε ακούσει;
Ρ.Σ.: Αν και η Αδριανή είναι καθαρά πρόσωπο που έπλασε η φαντασία, η ζωή της δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετική από όσα βίωσαν οι πρόσφυγες που βρέθηκαν ξαφνικά σε έναν ξένο τόπο χωρίς στέγη και βιος. Ήξερα φυσικά από διηγήσεις προσφύγων τι πέρασαν όχι μόνο για να διασωθούν από το μαχαίρι των Τούρκων, αλλά και τα πάθη τους μέχρι να γίνουν αποδεκτοί από τις τοπικές κοινωνίες και να αφομοιωθούν, αλλά κάποια άλλα, αρκετά σημαντικά, αλιεύτηκαν από άρθρα της τοπικής εφημερίδας «ΛΗΜΝΟΣ». Αφιέρωσα αρκετές ώρες στη βιβλιοθήκη της Μύρινας ξεφυλλίζοντας και κρατώντας σημειώσεις από φύλλα της εποχής αυτής που έχουν διασωθεί, που με βοήθησαν να ξεδιπλώσω την ιστορία της Αδριανής όσο πιο σωστά γινόταν, αλλά και να με βοηθήσουν στην πλοκή.
Επειδή τυχαίνει να έχω διαβάσει τα περισσότερα βιβλία σας, έχω προσέξει ότι παίρνετε αφορμή από ένα πραγματικό γεγονός (μικρό ή μεγάλο) και με βάση αυτό δημιουργείτε μια ολόκληρη ιστορία. Σε κάποια βιβλία το γεγονός αυτό είναι ολοφάνερο (όπως για παράδειγμα στο “Άρωμα ρεζεντάς” και στην αγαπημένη μου “Γειτονιά των ονείρων”, που μοιάζουν να είναι καταγραφές της ζωής υπαρκτών προσώπων) και σε άλλα αποτελεί ένα μικρότερο τμήμα του βιβλίου. Εδώ, υπάρχει κάποιο αληθινό πρόσωπο ή κάποιο γεγονός που να σας ενέπνευσε;
Ρ.Σ.: Έχετε δίκιο. Τα περισσότερα βιβλία μου είναι βασισμένα σε αληθινές ιστορίες διανθισμένες με προσωπικά βιώματα και τη φαντασία, αλλά στην πορεία τα πράγματα έχουν εξελιχθεί θα έλεγα αντιστρόφως ανάλογα. Η μυθοπλασία δηλαδή υπερτερεί της πραγματικότητας. Ένας δημιουργός πρέπει να εξελίσσεται άλλωστε, έτσι δεν είναι; Ενώ λοιπόν στο «Πέρα από το νησί», τη «Γειτονιά των ονείρων», «Το στίγμα» και το «Άρωμα ρεζεντάς» βάδιζα πάνω σε πραγματικές ιστορίες, στο μυθιστόρημα «’Ενας Τούρκος στο σαλόνι μου», μια μικρή αληθινή ιστορία έδωσε το έναυσμα να δημιουργηθεί μια νέα ιστορία, ξένη με την πραγματικότητα (που έτσι και αλλιώς ήταν άγνωστη, αφού ο πρωταγωνιστής μου, ο Μενέλαος, δεν επέστρεψε ποτέ από τη Μικρά Ασία μετά την υποχώρηση). Το «Φτου και βγαίνω, ζωή» είναι πέρα για πέρα δημιούργημα της φαντασίας, χωρίς κάποια ιστορία ως βάση για αποκούμπι. Πλάσματα μυθοπλασίας και οι πρωταγωνιστές του, με μόνο δύο πρόσωπα να έχουν δώσει το “παρών” σε τούτη τη ζωή. Ο εκδότης της εφημερίδας «ΛΗΜΝΟΣ» Κωνσταντινίδης, επειδή πίστευα πως όφειλα να του δώσω έναν ρόλο, αφού πήρα στοιχεία από την εφημερίδα του, και η γιαγιά Συμέλα. Μια ηλικιωμένη μαυροφορεμένη φιγούρα, χωρίς μνήμες από τα χαρακτηριστικά της, τις κουβέντες της και τη χροιά της φωνής της, που ανέβαινε τα σκαλιά του σπιτιού μας, καθόταν πάντα σε ένα σκαμνί και έβηχε προκαλώντας φόβο στη νόνα μας μην είχε φυματίωση και μας κολλήσει.
Είχατε σκεφτεί τη βασική πλοκή για τη ζωή της Αδριανής ή αφήσατε τον ρυθμό του βιβλίου να σας οδηγήσει όπου ήθελε;
Ρ.Σ.: Όπως σε κάθε μυθιστόρημά μου αφιερώνω αρκετό χρόνο για να γνωρίσω τον τόπο αλλά και την εποχή που έχω επιλέξει να κυλήσει η πλοκή. Να μάθω τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων της, τις συνήθειές τους, τα ήθη και έθιμα, τα αρώματα, τις μυρωδιές τους, τα ιστορικά γεγονότα που συμβάλλουν και ενίοτε παρεκκλίνουν από την πορεία της ζωής τους. Να γίνω ένα με αυτούς, να ζήσω μαζί τους. Για μένα δεν έχει ουσία να δώσω ξερά μια ιστορία χωρίς να βάλω τον αναγνώστη στο κλίμα, χωρίς να του δώσω κάτι απ’ αυτά που ανακάλυψα ψάχνοντας και με γοήτευσαν ή με προβλημάτισαν. Θα ήταν σαν να προσφέρω ένα φαγητό χωρίς αλάτι ή ένα γλυκό χωρίς ζάχαρη. Άγευστο και άοσμο. Μελετώντας λοιπόν τον περίοδο 1923-1926, ένας ένας εμφανίστηκαν οι ήρωές μου και μου συστήθηκαν, πιάσαμε κουβέντα και αναζητήσαμε μαζί τους δρόμους και τα μονοπάτια που θα πορεύονταν για να καταφέρουν να πουν στη ζωή «Φτου και βγαίνω».
Πείτε μας λίγα πράγματα για την καθημερινότητά σας… Πώς βρίσκετε χρόνο για συγγραφή; Διαβάζετε μυθιστορήματα; Υπάρχει κάποιο είδος που προτιμάτε; Μπορείτε να μας προτείνετε ένα βιβλίο ή έναν συγγραφέα που αγαπήσατε στα παιδικά ή εφηβικά σας χρόνια καθώς και στην ενήλικη ζωή σας;
Ρ.Σ.: Όπως γνωρίζετε δεν κόπτομαι να στολίζει τα ράφια των βιβλιοπωλείων κάθε χρόνο ένα νέο μυθιστόρημά μου. Χρειάζομαι χρόνο για μελέτη της εκάστοτε εποχής αλλά και χρόνο για να γεύομαι τις μικροχαρές της ζωής. Γράφω μόνο όταν έχω έμπνευση και μόνο όταν υπάρχει άκρα ησυχία στο σπίτι. Φυσικά όλα αυτά ανάμεσα στις δουλειές που καλείται μια νοικοκυρά να διεκπεραιώσει. Να μαγειρέψει, να καθαρίσει, να σιδερώσει.
Και βέβαια διαβάζω. Προτιμώ όμως αυτά που δεν είναι γραμμένα στο γόνατο ή τύπου «Άρλεκιν» όπως κάποιοι αποκαλούν τα αισθηματικά μυθιστορήματα. Δεν με ενδιαφέρει να διαβάζω πιασάρικες ιστορίες που όμως βρίθουν υπερβολών και ασυνέπειας βάσει των ιστορικών γεγονότων με μόνο σκοπό να συγκινήσουν. Δίνω μεγάλη σημασία στον τρόπο γραφής και στη γλώσσα που χρησιμοποιεί ο δημιουργός του, για να γίνουν καλύτερα και τα δικά μου δημιουργήματα.
Το βιβλίο «Μαρία Στιούαρτ» και το «Υιέ μου, υιέ μου» του Χάουαρντ Σπρινγκ ήταν τα πρώτα βιβλία που με γοήτευσαν αφάνταστα κατά την εφηβεία μου, αν και δεν ταίριαζαν στην ηλικία μου. Ένα βιβλίο επίσης που με γοήτευσε τα τελευταία χρόνια ήταν το ιστορικό μυθιστόρημα «Πήραν την πόλη πήραν την» της κυρίας Μαρίας Λαμπαδαρίδου-Πόθου, που ζωντανεύει τις τελευταίες πενήντα μέρες της σπαραζόμενης Βυζαντινής αυτοκρατορίας με μια γλώσσα λυρική και ποιητική.
Κλείνοντας, και αφού σας ευχαριστήσω για την ειλικρίνειά σας, θα θέλατε να πείτε κάτι στους αναγνώστες μας;
Ρ.Σ.: Να παίρνουν τη δύναμη και το θάρρος να κοιτάζουν τη ζωή κατάματα και να της φωνάζουν «Φτου και βγαίνω». Κάτι που εγώ βέβαια δεν έχω καταφέρει ακόμη αλλά… η ελπίδα πεθαίνει πάντα τελευταία…
Σας ευχαριστώ πολύ για τη φιλοξενία.
Επιμέλεια: Ζωή Τσούρα
Επιμέλεια κεντρικής εικόνας: Νεκταρία Βαρσαμή-Πουλτσίδη
Υποστηρίξτε το blog μας με μία δωρεά, πατώντας εδώ
