Στη σημερινή συνέντευξη στους Θεματοφύλακες Λόγω Τεχνών, ο συγγραφέας Χρόνης Μουστάκας μας μιλά με αφορμή το νέο βιβλίο του «Ο Εκλεκτός του Αυτοκράτορα» που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Anubis. Mας μεταφέρει στο Βυζάντιο, στην Κωνσταντινούπολη του 10ου αιώνα, όπου και ανακαλύπτουμε τις σκοτεινές πτυχές της εξουσίας και τις ίντριγκες της αυτοκρατορικής αυλής, μέσα από την ιστορία του Βασιλείου Λεκαπηνού, ενός ευνούχου που ανέβηκε στην κορυφή της εξουσίας.
Συνέντευξη
Ρωτάει η Νεκταρία Βαρσαμή-Πουλτσίδη
Καλησπέρα σας, κύριε Μουστάκα, σας ευχαριστώ για τον χρόνο που μας διαθέσατε. Πείτε μας, τι σας ενέπνευσε να γράψετε την ιστορία του Βασιλείου Λεκαπηνού και να τοποθετήσετε τη δράση στην Κωνσταντινούπολη του 10ου αιώνα;
Απ: Η ζωή του κεντρικού ήρωα είναι ένας υψηλός συμβολισμός που παραμένει ανά τους αιώνες επίκαιρος και μάλλον στην εποχή μας περισσότερο… Κρύβει τραγικότητα, μεγαλείο και κατάπτωση, θυμίζοντας αρχαία τραγωδία. O ευνούχος Βασίλειος Λεκαπηνός, πρόσωπο ιστορικό, ήταν νόθο κι ανεπιθύμητο τέκνο του σφετεριστή αυτοκράτορα Ρωμανού Α’ Λεκαπηνού και μιας πόρνης από τη Σκυθία. Ως τέκνο σχέσης παθιασμένης, παράτυπης κι απαγορευμένης για έναν αυτοκράτορα, ευνουχίστηκε για να μην έχει κανένα δικαίωμα στον θρόνο. Άνθρωπος με φύση μισερή κι αταξινόμητη, δεν αξιώθηκε αγάπη ούτε καταγωγή και τον προόριζαν για το περιθώριο. Όμως εκείνος άλλαξε τη μοίρα και κατατάχτηκε στον στρατό, επιδιώκοντας έναν ηρωικό θάνατο που θα τον λύτρωνε από τον πόνο που κουβαλούσε στην ψυχή του… Ο θάνατος δεν του έκανε τη χάρη… Αντίθετα ο Βασίλειος θα κερδίσει δόξα και δύναμη, θα συμφιλιωθεί με τον θάνατο, θα συνομιλήσει με αγγέλους, θα συνδιαλλαγεί με δαίμονες, δεν θα φοβηθεί τον Θεό, θα καταχραστεί την υλική «Δύναμη» των ιερών κειμηλίων που φανατικά συλλέγει, θα κινήσει δυνάμεις στον ορατό και στον αόρατο κόσμο, θα πολεμήσει, θα παραδώσει την ψυχή του, δεν θα συμπονέσει, δεν θα λυπηθεί, θα εξυφάνει μια μεγάλη διαρκή συνομωσία και από ένας αδύναμος ευνούχος θα μετουσιωθεί στον απόλυτο, παντοδύναμο και αδίστακτο εξουσιαστή του θρόνου, χειραγωγώντας έξι στη σειρά αυτοκράτορες, συμπεριλαμβανομένου του πατέρα του, ως Παρακοιμώμενος, Πρόεδρος της Συγκλήτου, Μάγιστρος και Στρατηγός…
Ο Βασίλειος Λεκαπηνός με συγκλόνισε γιατί είναι μια μεγάλη απόδειξη πώς κάποιοι άνθρωποι έχουν να ξεπεράσουν τα πιο μεγάλα εμπόδια της ζωής… Την ίδια τους τη μοίρα που άλλοι θέλησαν να γράψουν γι’ αυτούς, τον εαυτό τους, τις απαιτήσεις του σώματος και της ψυχής τους.
Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίσατε κατά τη συγγραφή του βιβλίου, ειδικά όσον αφορά την ιστορική ακρίβεια και τις λεπτομέρειες της εποχής;
Απ: Το ιστορικό μυθιστόρημα είναι ένα δύσκολο είδος γιατί απαιτεί από τη μια ακρίβεια στην ιστορική αλήθεια και από την άλλη φυσική εμπλοκή της με τη μυθιστορία που επιχειρεί να συνθέσει ο συγγραφέας. Ιστορική πραγματικότητα και φαντασία πρέπει να δημιουργούν ένα ομοιογενές νέο κράμα χωρίς να επικρατεί η επιστήμη της ιστορίας, γιατί τότε το μυθιστόρημα δεν θα δικαιωθεί, αλλά θα καταλήξει μια εκλαϊκευμένη ιστοριογραφία… Από την άλλη, μικρές μόνο αποκλίσεις από τα ιστορικά γεγονότα είναι ανεκτές. Αυτή η απαιτούμενη λεπτή ισορροπία είναι η μεγαλύτερη πρόκληση για έναν συγγραφέα που θέλει να γράψει ιστορικό μυθιστόρημα και είναι αλήθεια ότι πολλοί αποτυγχάνουν, αντιγράφοντας απλώς ιστορικές πληροφορίες. Ερευνώ σε βάθος και καταγράφω την ιστορική εποχή που με ενδιαφέρει, τα γεγονότα, τα πρόσωπα, τα πραγματολογικά στοιχεία και πολλές λεπτομέρειες που μπορεί να αφορούν για παράδειγμα τα ρούχα, τα φάρμακα, τα σπίτια, τα φαγητά κ.λπ., διότι όλα αυτά με βοηθούν να συνθέσω τον καμβά μου και να δημιουργήσω την αληθινή ατμόσφαιρα μέσα στην οποία θα ζωντανέψουν οι μυθιστορηματικοί μου ήρωες και θα γίνουν κατανοητοί από τον αναγνώστη… Και στο νέο μου μυθιστόρημα Ο Εκλεκτός του Αυτοκράτορα όπως και στο προηγούμενο Οι Ιππότες του Ουρανού ερεύνησα σε βάθος και μελέτησα πλήθος πληροφοριών σε γαλλικές, αγγλικές, ιταλικές πηγές, που συχνά είναι πιο πλούσιες από τις ελληνικές πηγές για το Βυζάντιο. Χρειάστηκα περισσότερο από δύο χρόνια ώστε να απομονώσω το χρήσιμο υλικό και να το συνδυάσω, φέρνοντας στο φως ενταγμένα μέσα στη μυθιστορηματική πρόζα στοιχεία που για πρώτη φορά παρουσιάζονται για την ιστορική περίοδο κατά την οποία εξελίσσεται η μυθιστορία μου. Κάποιες φορές είναι τόσο εντυπωσιακά, που ανταγωνίζονται και την πιο δημιουργική φαντασία…
Ο Βασίλειος Λεκαπηνός είναι ένας πολυδιάστατος χαρακτήρας. Πώς καταφέρατε να τον αναπτύξετε και να αποδώσετε την πολυπλοκότητά του;
Απ: Οδηγούμαι από ένα βαθύ ένστικτο και σπάνια μπορώ να εξηγήσω τη στιγμή ακριβώς κατά την οποία συναντιέμαι για πρώτη φορά με έναν ήρωά μου και την ιστορία του. Με τον Βασίλειο συναντήθηκα τυχαία μελετώντας τη Μακεδονική Δυναστεία που κυριάρχησε στον θρόνο της Βασιλεύουσας κατά τον 10ο και αρχές του 11ου αιώνα. Από τη στιγμή που τον εντόπισα ή με εντόπισε, δεν αφήσαμε ο ένας τον άλλο σε ησυχία. Με παρενοχλούσε νυχθημερόν και μου ψιθύριζε στοιχεία της φοβερής προσωπικότητάς του. Η σχέση μας έγινε εμμονική καθώς διαπίστωσα τα χαρακτηριστικά και τις αντινομίες της προσωπικότητάς του. Ο Βασίλειος είναι πολυδιάστατος σαν εκατό χαρακτήρες, που να σημειώσω ότι τους συναντάμε και σήμερα γύρω μας. Έπρεπε να επιβεβαιώσω κάθε ιδέα μου για τον πολλαπλό χαρακτήρα του μέσα από τις πηγές. Δεν ήταν εύκολο… Ήταν όλα διάσπαρτα… Χρειάζονται πολλά φίλτρα, συνδυαστική και συγκριτική μελέτη και πολλή φαντασία για να ξαναφέρεις στη ζωή μια τέτοια πολυσχιδή προσωπικότητα. Μέσα από την έρευνά μου ο Βασίλειος ερχόταν λίγο λίγο και μου τα αποκάλυπτε τα βράδια που δεν κοιμόμασταν. Η αλήθεια έμπλεκε με τη φαντασία κι εκείνος δεν είχε καμία διάθεση να μου ξεκαθαρίσει τι ήταν τι… Μα ούτε κι εγώ έχω αυτή τη διάθεση να το κάνω για εσάς… Αυτό πρέπει να το αποφασίσουν οι αναγνώστες. Μπορώ μόνο να σας πω ότι το πρωί μελετούσα και το βράδυ ερχόταν ο Βασίλειος στο γραφείο μου, καθόταν στην απέναντι καρέκλα, με ρωτούσε τι διάβασα γι’ αυτόν στα βιβλία και μετά μου έλεγε «Λοιπόν ωραία, άκου τώρα…» κι εγώ έγραφα ό,τι μου υπαγόρευε. Έτσι κατάφερα να σας τον περιγράψω, για να απαντήσω και στην ερώτησή σας… Αλλά κι αυτό εσείς πρέπει να το αποφασίσετε, εννοώ τι πραγματικά συνέβη και πού άρχισε το φανταστικό.
Ποιο μήνυμα ή σκέψη θέλετε να αποκομίσουν οι αναγνώστες από το βιβλίο σας σχετικά με την εξουσία και τη χειραγώγηση;
Απ: Τη διαχρονικότητα του φαινομένου… Η εξουσία και η χειραγώγηση είναι δίδυμες αδελφές. Είναι τα κλειδιά με τα οποία πανούργοι και αδίστακτοι άνθρωποι πετυχαίνουν τους σκοπούς τους χωρίς να υπακούν σε γραπτούς ή άγραφους νόμους, ή να σέβονται οποιονδήποτε κανόνα ηθικής ή θρησκείας. Πάντων το μέτρο είναι το αποτέλεσμα που επιδιώκουν εκείνοι που τις χρησιμοποιούν με επιτυχία. Το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα είναι πάντα το ίδιο… Είναι το προσωπικό συμφέρον. Όπως όλα τα παιχνίδια, η εξουσία και η χειραγώγηση απαιτούν δύο πλευρές. Εκείνη του θύτη κι εκείνη του ιδανικού θύματος. Η εξουσία και η χειραγώγηση είναι μια αμφιμονοσήμαντη διαδικασία. Το ταλέντο του χειριστικού εξουσιαστή ακουμπά ακριβώς τις επιθυμίες και τις ψευδαισθήσεις του χειραγωγούμενου και οι αδυναμίες του χειραγωγούμενου τροφοδοτούν τη διαστροφή του εξουσιαστή. Η διαφορά είναι ότι ο έχων την εξουσία πετυχαίνει τους σκοπούς του ενώ ο χειραγωγούμενος συνήθως καταλήγει σε μια σκοτεινή άβυσσο ελπίζοντας στο άπιαστο που του έχει υποσχεθεί ο εξουσιαστής του.
Πώς επηρεάζει η προσωπική σας οπτική και οι ιστορικές σας γνώσεις τη συγγραφή σας, ειδικά σε σχέση με την απεικόνιση των βυζαντινών ιντρίγκων και συνωμοσιών;
Απ: Την επηρεάζει ελάχιστα ή και καθόλου… Καταλήγω θύμα των ηρώων μου, κανονικός χειραγωγούμενος… Γίνεται πάντα το ίδιο. Οι ήρωές μου είναι ήπιοι και υπάκουοι στην αρχή και κάνουν ό,τι τους λέω. Μέχρι εκεί ίσως παίζουν κάποιο ρόλο η προσωπική μου οπτική και οι γνώσεις που αποκομίζω από την έρευνα σε ιστορικές πηγές. Όμως καθώς η ιστορία βαθαίνει, οι ήρωες ζωντανεύουν, ανεξαρτητοποιούνται, παίρνουν τον λόγο, αυτενεργούν, με διατάζουν, με ξυπνάνε τη νύχτα, με ενοχλούν ενώ βρίσκομαι σε κάποια σοβαρή συνάντηση, γελοιοποιούν οτιδήποτε δεν σχετίζεται με αυτούς, παίρνουν πόζες εδώ κι εκεί γύρω μου, προσπαθούν να με παρασύρουν στον κόσμο τους, με πιέζουν να συνεχίσω τη γραφή… Να ολοκληρώσω το κεφάλαιο… Να στήσω τη μάχη, την ίντριγκα ή τη συνωμοσία πάντα καθ’ υπαγόρευσή τους. Επείγονται να τελειώνω… Βρίσκω την ελευθερία μου, αλλά κι εκείνοι τη δική τους, μόνο όταν το βιβλίο που γράφω φτάσει στο τέλος…
Ποια είναι η σημασία των δευτερευόντων χαρακτήρων στην πλοκή του βιβλίου και πώς συνεισφέρουν στην εξέλιξη του κεντρικού θέματος;
Απ: Στις ιστορίες μου εμπλέκονται πολλοί ήρωες, όπως άλλωστε προστάζει ένα πραγματικό μυθιστόρημα που ακολουθεί τους λογοτεχνικούς κανόνες. Λατρεύω τους δευτερεύοντες, όπως τους λέτε, χαρακτήρες, γιατί για μένα παίζουν πρωτεύοντα ρόλο. Δείτε για παράδειγμα τον Ισίδωρο… Είναι ο πιστός γραμματέας και υπηρέτης του Βασίλειου. Ευνούχος και ο ίδιος, θαυμάζει τον άρχοντά του, τον υπηρετεί, τον «νταντεύει», τον αγαπάει με έναν τρόπο μεικτό που άλλοτε ρέπει προς την ερωτική αγάπη κι άλλοτε προς την αγάπη και τον θαυμασμό γιου προς πατέρα… Αυτός είναι που τον παρακινεί να αναλάβει δράση σε μια νέα συνωμοσία κι αυτός καταγράφει τις μνήμες του και τα γεγονότα που τρέχουν… Αλλά και ο Θεοφάνης, φίλος και συμπολεμιστής του Βασίλειου… Εμφανίζεται πάντα απρόσμενα κι επιμένει να αφυπνίσει τον Βασίλειο ώστε να συνειδητοποιήσει ότι έχει εξελιχθεί σε ένα πολύτιμο όργανο που διεκδικούν με πάθος τόσο το καλό όσο και το κακό στην αέναη πάλη τους. Σας ανέφερα δύο παραδείγματα δευτεραγωνιστών… Εύκολα μπορείτε να διαπιστώσετε τον αποφασιστικό τους ρόλο…
Μπορεί η δύναμη της λογοτεχνίας από μόνη της να αναδιαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι βλέπουν τα βιβλία και την ανάγνωση; Ποια είναι η άποψή σας;
Απ: Θα μπορούσε… Αλλά αυτό θα απαιτούσε τομές στην κοινωνία και ειδικά στην εκπαίδευση, ώστε οι νέοι άνθρωποι να μάθουν από πολύ μικρή ηλικία τι σημαίνει λογοτεχνία, να μπορούν να την αναγνωρίζουν, να τη διεκδικούν, να την προωθούν… Ξέρετε, στο Βέλγιο όπου έχω ζήσει τα τελευταία έντεκα χρόνια της ζωής μου, στο σχολείο, από την πρώτη δημοτικού και μέχρι την αποφοίτησή τους από το λύκειο, τα παιδιά διαβάζουν έξι με οχτώ λογοτεχνικά αριστουργήματα κάθε χρόνο υποχρεωτικά στο μάθημα της γλώσσας. Τα αναλύουν, τα συζητούν, κάνουν εργασίες και τεστ και για ένα από αυτά ετοιμάζουν παρουσίαση που την κάνουν σε σχολικό ακροατήριο στο τέλος της χρονιάς. Τόσο απλά… Υπολογίστε σας παρακαλώ ότι με αυτόν τον τρόπο ένα παιδί στα δώδεκα χρόνια της φοίτησής του στο σχολείο έχει μελετήσει περισσότερα από εκατό αριστουργήματα της λογοτεχνίας. Έτσι διαμορφώνονται οι αναγνώστες που μπορούν πράγματι να υλοποιήσουν αυτό που ρωτάτε κι αυτό με τη σειρά του παρασέρνει εκδότες, δημοσιογράφους, κριτικούς κ.λπ. να προσαρμοστούν και να αναδείξουν τα έργα που έχουν πραγματικά λογοτεχνική αξία. Στην Ελλάδα είμαστε πολύ μακριά από αυτό…
Επιμέλεια κειμένου: Ζωή Τσούρα
Δημιουργία κεντρικής εικόνας: Νεκταρία Βαρσαμή-Πουλτσίδη
Υποστηρίξτε το blog μας με μία δωρεά, πατώντας εδώ
