Στη σημερινή συνέντευξη στους Θεματοφύλακες Λόγω Τεχνών φιλοξενούμε τη συγγραφέα Σοφία Βόικου, με αφορμή την κυκλοφορία του νέου της μυθιστορήματος «Ο κήπος των μικρών θεών» από τις Εκδόσεις Ψυχογιός· όταν η Θεσσαλονίκη του 1915 ζωντανεύει μέσα από τον φακό και τις πληγές των ηρώων, η δημιουργός μάς μιλά για τη δύναμη της μνήμης, τη μαγεία της φωτογραφίας και το πώς η Ιστορία μπορεί να γίνει ο πιο απαιτητικός αφηγητής.
Συνέντευξη
Ρωτάει η Νεκταρία Βαρσαμή-Πουλτσίδη
Αγαπητή κυρία Βόικου, πώς γεννήθηκε μέσα σας η ιδέα να στήσετε την αφήγηση στη φλεγόμενη Θεσσαλονίκη του 1915 και τι σας κέντρισε περισσότερο ως ιστορικό πλαίσιο για τη Ραχήλ και τον Στεφάν;
Σ.Β.: Ξεκίνησα θέλοντας να αφηγηθώ την ιστορία των «σπασμένων προσώπων», των ανθρώπων που στην κυριολεξία έχασαν το πρόσωπό τους κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ωστόσο, προτίμησα να την εντάξω μέσα σε ένα ελληνικό πλαίσιο, οπότε η επιλογή της Σαλονίκης του 1915-1916 ήταν σχεδόν μονόδρομος. Από τη μία γιατί είναι η πόλη μου, τη ζω, την περπατώ καθημερινά, γνωρίζω βιωματικά την ιστορία της. Από την άλλη γιατί η Θεσσαλονίκη υπήρξε η βάση της Ανατολικής Στρατιάς την εποχή εκείνη. Τετρακόσιοι χιλιάδες ξένοι στρατιώτες από όλο τον κόσμο ήρθαν στην πόλη και τη μεταμόρφωσαν. Θεώρησα λοιπόν πως ήταν το ιδανικό σκηνικό.
Η Ραχήλ κοιτάζει τον κόσμο μέσα από τον φακό της κάμερας και ο Στεφάν προσπαθεί να γιατρέψει τις πληγές του πολέμου. Πώς προέκυψε αυτή η αντίθεση τέχνης και επιστήμης και τι κοινό βρήκατε στις τραυματισμένες ψυχές τους; Μοιράζονται κοινά μαζί σας;
Σ.Β.: Η Ραχήλ μέσα από την τέχνη της θεραπεύει τις πληγές της ψυχής. Ο Στεφάν θεραπεύει τις πληγές του κορμιού. Είναι δύο διαφορετικοί άνθρωποι, δύο διαφορετικές τεχνικές, που στην ουσία όμως έχουν τον ίδιο σκοπό: τη γαλήνη. Γιατί ο άνθρωπος δεν είναι μόνο σώμα ή ψυχή ή πνεύμα. Είναι όλα μαζί. Εάν μοιράζομαι κοινά μαζί τους; Σίγουρα κάτι θα μοιράζομαι… όμως δεν ξέρω συνειδητά τι, πέρα ίσως από την αγάπη μου για την τέχνη και τον άνθρωπο.
Η αντιστροφή των «ανδρικών» και «γυναικείων» ρόλων -η Ραχήλ στη φωτογραφία και ο Στεφάν στη ραπτική- αποτελεί έναν αστερισμό συμβολισμών. Πόσο συνειδητή ήταν αυτή η επιλογή και ποια μηνύματα ιδανικά θέλατε να περάσετε;
Σ.Β.: Δεν ήταν καθόλου συνειδητή η επιλογή. Ίσα ίσα ήταν κάτι απόλυτα φυσιολογικό γιατί με αυτόν τον τρόπο γαλουχήθηκα. Ποτέ δεν τέθηκε από την οικογένειά μου ο διαχωρισμός ρόλων ανάλογα με το φύλο. Οπότε μπορώ να πω πως μου φάνηκε ιδιαίτερα περίεργο όταν μου το επεσήμαναν αρκετοί αναγνώστες.
Ο τίτλος «Ο κήπος των μικρών θεών» φέρει έναν μυστικό συμβολισμό· ποια ήταν η στιγμή που καταλάβατε τι ήθελε να πει ο τίτλος στο συναισθηματικό τοπίο της ιστορίας σας; Ή υπήρξε ξεκάθαρο απ’ τη γέννηση των ηρώων;
Σ.Β.: Σε αντίθεση με την προηγούμενη απάντηση, η επιλογή του τίτλου ήταν απόλυτα συνειδητή. Ο κήπος συμβολίζει κάτι αισιόδοξο, φυτεύεις, για να δεις κάτι όμορφο να ανθίζει αργότερα. Μικροί θεοί γιατί όλοι οι άνθρωποι είναι εν δυνάμει μικροί θεοί, αρκεί να έχουν αγάπη να προσφέρουν.
Διαβάστε την άποψή μας για το βιβλίο: Ο κήπος των μικρών θεών
Η φωτογραφία στο βιβλίο σας αποτυπώνει όχι μόνο στιγμές αλλά και αθέατες πληγές. Πώς πιστεύετε ότι μια εικόνα μπορεί να γίνει καθρέφτης της αλήθειας αλλά και να κρατήσει κάποια τραύματα για πάντα στο σκοτάδι; Τι ρόλο παίζει η αλήθεια στη ζωή σας;
Σ.Β.: Η φωτογραφία είναι η τέχνη της αλήθειας, σε αντίθεση με τη ζωγραφική ή τη γλυπτική που μπορούν να λειτουργήσουν αποκλειστικά σε συμβολικό επίπεδο. Για παράδειγμα, παρατηρώντας μία οικογενειακή φωτογραφία, μπορείς να ανακαλύψεις όσα δεν λέγονται: κλεφτές ματιές, τυχαία αγγίγματα, αποστάσεις, σφιγμένα χείλη. Η φωτογραφία δεν κρατάει τίποτα στο σκοτάδι. Προσπαθώ να υπηρετώ την αλήθεια με όλες μου τις δυνάμεις. Τις ελάχιστες φορές που παρεκτρέπομαι σε μικρά κατά συνθήκη ψέματα, με τρώνε οι ενοχές αργότερα…
Τι εικόνα ή συναίσθημα θα θέλατε να αποκομίσει ο αναγνώστης όταν κλείσει ο «Κήπος των μικρών θεών»;
Σ.Β.: Ο αναγνώστης θα αποκομίσει ό,τι έχει ανάγκη από το βιβλίο ανάλογα με τα βιώματά του, τα «πιστεύω» του, τη συναισθηματική κατάσταση στην οποία βρίσκεται τη συγκεκριμένη στιγμή. Θα ήμουν ωστόσο πολύ ευχαριστημένη εάν οι άνθρωποι καταλάβαιναν πως η εξωτερική εμφάνιση δεν είναι παρά ένα προσωπείο και πως εκείνο που μετράει είναι το αθέατο μέσα μας. Δεν χρειάζεται να συμβεί μία καταστροφή για να το αντιληφθούν.
Πιστεύετε πως η λογοτεχνία μπορεί να μετασχηματίσει τα βαθιά τραύματα της συλλογικής μνήμης σε ιστορίες που γίνονται πιο ανεκτές κι ελπιδοφόρες;
Σ.Β.: Δεν ξέρω εάν έχει τόσο μεγάλη δύναμη η λογοτεχνία ώστε να μετασχηματίσει τα βαθιά τραύματα της συλλογικής μνήμης. Σίγουρα όμως έχει τη δύναμη να μας φέρει σε επαφή με αυτά, να τα αναγνωρίσουμε, να τα αγγίξουμε, να προσπαθήσουμε να τα αποδεχθούμε ώστε να προχωρήσουμε παρακάτω. Για παράδειγμα, ένα μεγάλο συλλογικό τραύμα για τον Έλληνα είναι η Μικρασιατική Καταστροφή. Νομίζω πως περισσότεροι αναγνώστες κατάλαβαν αυτό που συνέβη, μπήκαν στο «πετσί» των ανθρώπων που βίωσαν την καταστροφή μέσα από τα εκατοντάδες λογοτεχνικά βιβλία, άλλα πολύ καλά κι άλλα λιγότερα καλά, που γράφτηκαν γι’ αυτό το θέμα, παρά από την επίσημη ιστοριογραφία. Η λογοτεχνία μπορεί να γίνει η γέφυρα ανάμεσα στη γέννηση του τραύματος και στην ίασή του.
Επιμέλεια κειμένου: Ζωή Τσούρα
Δημιουργία κεντρικής εικόνας: Νεκταρία Βαρσαμή-Πουλτσίδη
Υποστηρίξτε το blog μας με μία δωρεά, πατώντας εδώ
