Συνέντευξη – Ειρήνη Κούτμου

Στη σημερινή συνέντευξη στους Θεματοφύλακες Λόγω Τεχνών φιλοξενείται η συγγραφέας Ειρήνη Κούτμου με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου «Άιζακ Νιούτον. Πάνω στη μηλιά» που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ψυχογιός.

Συνέντευξη

Ρωτάει η Αγγελίνα Παπαθανασίου

Καλησπέρα, Ειρήνη. Χαίρομαι πολύ που μας δίνεται η ευκαιρία μέσω του βιβλίου σου να μιλήσουμε για την κοινή μας αγάπη, την παιδική λογοτεχνία.

Σε γνωρίσαμε μέσα από τη σελίδα σου «Παιδί και βιβλίο», όπου γράφεις την άποψή σου για τα παιδικά βιβλία που διαβάζεις. Πώς προέκυψε η ενασχόλησή σου με το παιδικό βιβλίο;

Ε.Κ. Καλησπέρα, Αγγελίνα, σ’ ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση για συζήτηση!

Ανέκαθεν αγαπούσα τη λογοτεχνία, από παιδί και έφηβη διάβαζα πολλά βιβλία. Ως ενήλικη στράφηκα ξανά προς το παιδικό βιβλίο όταν έγινα μαμά για πρώτη φορά το 2010. Δέκα χρόνια αργότερα, με την πρώτη καραντίνα λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού, απέκτησα για πρώτη φορά social media, μέσα στα οποία ανακάλυψα πως υπήρχαν πολύ ενδιαφέρουσες κοινότητες γύρω από το βιβλίο και την ανάγνωση. Διστακτικά στην αρχή, έφτιαξα κι εγώ σελίδες στα μέσα δικτύωσης, στις οποίες άρχισα να μοιράζομαι τη γνώμη μου για τα παιδικά βιβλία που διαβάζαμε με τους τρεις γιους μου. Το εγχείρημα έγινε τελικά αγαπημένη συνήθεια, την οποία συνεχίζω ως σήμερα με θέρμη.

Μέσα από την αλληλεπίδραση αυτή έχω βρει πολύ ωραία βιβλία για εμένα και τα παιδιά μου, έχω παρακολουθήσει με ενδιαφέρον διάφορες οπτικές γύρω από κοινά αναγνώσματα και έχω γνωρίσει –έστω και διαδικτυακά- ανθρώπους με τους οποίους μας ενώνει η αγάπη για το καλό βιβλίο. Χαίρομαι μάλιστα που μπορώ να πω πως με τα χρόνια, με μερικούς διαδικτυακούς φίλους έχουμε αναπτύξει ειλικρινή και αμοιβαία εκτίμηση. Ένα από αυτά τα πρόσωπα είσαι κι εσύ και γι’ αυτό νιώθω τώρα πως συνομιλώ με μια φίλη.

Όσον αφορά το κομμάτι της συγγραφής, αυτή προέκυψε για μένα μετά από προτροπή των παιδιών μου, μεταξύ αστείου και σοβαρού, όταν θέλησαν να γράψουμε μια δική μας αστυνομική περιπέτεια με έναν ντετέκτιβ παιδί. Η ιστορία αυτή ήταν η πρώτη ολοκληρωμένη συγγραφική μου προσπάθεια, που αν και δεν έχει ως τώρα εκδοτική τύχη, ήταν για μένα σταθμός – η αρχή. Όσο το ξανασκέφτομαι βέβαια, πιθανώς να μην ήταν εντελώς τυχαίο που ασχολήθηκα με τη λογοτεχνική γραφή, αφού ο παππούς μου έγραφε για πολλά χρόνια, μικρές ιστορίες λαϊκότροπες με χιούμορ και λιγάκι τρόμο, που εκδίδονταν σε τοπικές εφημερίδες, και ο πατέρας μου επίσης πειραματίζεται ακόμα και σήμερα με διάφορα είδη γραφής.

Έχεις βραβευτεί δυο φορές -αν δεν κάνω λάθος- από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά και πριν λίγο καιρό εκδόθηκε από τις εκδόσεις Ψυχογιός ένα από τα βραβευθέντα κείμενά σου. Αναφέρομαι στο μυθιστόρημα «Άιζακ Νιούτον. Πάνω στη μηλιά».

Η ιστορία του Ισαάκ Νεύτωνα -όπως τον γνωρίζουμε στην Ελλάδα– γράφτηκε αποκλειστικά για τον διαγωνισμό της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς ή υπήρχε ήδη σε αρχείο του υπολογιστή σου; Ήταν για σένα η συγγραφή ένα όνειρο ζωής που έγινε πραγματικότητα;

Ε.Κ. Το 2021 ήταν η πρώτη φορά που αποφάσισα να πάρω μέρος σε λογοτεχνικό διαγωνισμό, σε αυτόν της Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών στην κατηγορία του παραμυθιού. Εκείνο το παραμύθι μου πήρε βραβείο και η διάκριση μου έδωσε αυτοπεποίθηση και νέα ώθηση να ασχοληθώ περισσότερο με τη συγγραφή παιδικών βιβλίων.

Όταν αποφάσισα να πάρω μέρος στον διαγωνισμό της ΓΛΣ το 2023, από το κείμενο του Άιζακ υπήρχαν μόνο μερικές σελίδες στον υπολογιστή μου. Ήταν μια ιστορία ωστόσο που υπήρχε για πολύ καιρό στην άκρη του μυαλού μου, από τα διαβάσματα που είχα κάνει στη διάρκεια του μεταπτυχιακού μου στο μάθημα της Ιστορίας και Φιλοσοφίας των Φυσικών Επιστημών, όπου είχα βρει την έμπνευση για τη συγγραφή του. Διαβάζοντας την πλήρη βιογραφία του Νεύτωνα, πέρα από το έργο του θαύμασα το πείσμα του, τη θέλησή του όχι μόνο να σπουδάσει, αλλά παράλληλα να βρει τον τομέα που του ταιριάζει. Η προσωπική του ζωή κυρίως στα παιδικά του χρόνια θεώρησα πως έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον για να γίνει βιβλίο για τα παιδιά πρωτίστως αλλά και για μεγαλύτερες ηλικίες αναγνωστών που αγαπούν τις βιογραφίες. Ο διαγωνισμός της ΓΛΣ μου έδωσε το κίνητρο να ολοκληρώσω τη συγγραφή του κειμένου. Είναι τιμή μου που οι εκδόσεις Ψυχογιός επέλεξαν στη συνέχεια τον Άιζακ για να βρεθεί ανάμεσα στα πολύ αξιόλογα βιβλία τους στην κατηγορία της μυθιστορηματικής βιογραφίας για τα παιδιά.

Την ίδια χρονιά πράγματι πήρε έπαινο στον διαγωνισμό της ΓΛΣ και ένα άλλο έργο μου στην κατηγορία «Ήρωες και Υπερήρωες», που απευθύνεται σε μικρότερα παιδιά και συζητά έμμεσα τη φτώχεια στις σύγχρονες πόλεις, τους γονείς που αναγκάζονται να κάνουν δύο δουλειές για να τα βγάλουν πέρα, τη μονογονεϊκή οικογένεια. Κατατάσσεται σε πιο δύσκολες θεματικές, ελπίζω ωστόσο στο μέλλον να βρει κι αυτό τον εκδοτικό του δρόμο.

Διαβάστε την άποψή μας για το βιβλίο: Άιζακ Νιούτον. Πάνω στη μηλιά

Πόσο χρονικό διάστημα χρειάστηκε για να ολοκληρωθεί το βιβλίο σου μαζί με την έρευνα που απαιτήθηκε για τη ζωή και το έργο του ήρωά σου; Είναι τα παιδιά σου οι πρώτοι αναγνώστες των κειμένων σου;

E.K. Όταν αποφάσισα πως με αυτό το έργο ήθελα να πάρω μέρος στον διαγωνισμό της ΓΛΣ στην κατηγορία των εκδόσεων Ψυχογιός, είχα γράψει μόνο την αρχή από το κείμενο του Άιζακ. Ωστόσο το διάβασμα που είχε προηγηθεί ώστε να συγκεντρώσω το υλικό μου ήταν πολύ. Το βιβλίο περιλαμβάνει βιογραφικές πληροφορίες για τα παιδικά, εφηβικά και πρώτα νεανικά χρόνια του Νεύτωνα, αναφορές στην ιστορία της επιστήμης και στα γνωστικά πεδία της φυσικής, των μαθηματικών, της αστρονομίας. Η αφήγηση έπρεπε λοιπόν να είναι επιστημονικά ακριβής, παρόλο που διανθίζεται με τη μυθοπλασία.

Για να απαντήσω στο ερώτημά σου, γράφοντας εντατικά, χρειάστηκαν μερικοί μήνες για να ολοκληρωθεί το αφηγηματικό μέρος του βιβλίου. Το εκτενές παράρτημα που μπορεί κανείς να διαβάσει στο τέλος προστέθηκε αργότερα, γιατί στον διαγωνισμό είχα φτάσει στο όριο των λέξεων. Στην τελική έκδοση θέλησα να προσθέσω επιπλέον λεπτομέρειες σχετικά με διάφορα θέματα –κυρίως επιστημονικού και ιστορικού ενδιαφέροντος- που συναντά ο αναγνώστης στο βιβλίο. Το παράρτημα αυτό, παρόλο που μπορεί να μοιάζει με απλή προσθήκη, πήρε επιπλέον δύο μήνες περίπου εντατικής μελέτης, γραφής και διορθώσεων.

Στο δεύτερο ερώτημά σου, δεν έχω συγκεκριμένη απάντηση. Όταν ήταν πιο μικρά τα παιδιά μου, αυτά που έγραφα τους τα διάβαζα ακόμα και σταδιακά, αφού τους άρεσαν όλα όσα έγραφε η μαμά. Τώρα που έχουν μεγαλώσει προσπαθώ να μην τους κουράζω, μόνο αν με ρωτήσουν εκείνα αν γράφω κάτι και τι είναι αυτό τους δίνω να διαβάσουν. Μερικές φορές απλώς τους περιγράφω την ιστορία και την πλοκή για να μου πουν τη γνώμη τους. Στους διαγωνισμούς με βοήθησαν πολύ τα παιδιά μου, ο μεσαίος γιος μου ο Άρης μάλιστα διάβασε πρώτος τον Άιζακ και με βοήθησε πολύ με τη θετική γνώμη του και την προτροπή του.

Εικονογράφος του βιβλίου σου ο δημιουργός κόμικς Kanellos Cob. Μίλησέ μας λίγο για τη συνεργασία σας.

Όταν μου ζητήθηκε από τον εκδοτικό οίκο να προτείνω εικονογράφο για το εξώφυλλο και τις βινιέτες του βιβλίου, το όνομα του Κανέλλου μου ήρθε πρώτο στον νου. Ο Kanellos Cob είναι ένας σύγχρονος καλλιτέχνης που θαυμάζω από όσες δουλειές του έχω δει και πραγματικά, όταν έμαθα ότι δέχτηκε να κάνει τα σχέδια του βιβλίου μου, ενθουσιάστηκα! Η συνεργασία μας με έκανε να τον εκτιμήσω ακόμα περισσότερο, αφού διαπίστωσα ότι εκτός από σπουδαίος εικαστικός είναι επίσης εξαιρετικά έξυπνος και ευπροσήγορος.

Συζητήσαμε για την έμπνευση του βιβλίου, για τη μοναχική και ταυτόχρονα ευρηματική προσωπικότητα του ήρωα και τη σχέση της μηλιάς με τον ίδιο και το σύνολο της αφήγησης. Με άκουσε προσεκτικά και ζωντάνεψε όσα είχα στο μυαλό μου με τον ωραιότερο τρόπο. Δεν θα ξεχάσω την τηλεφωνική μας συνομιλία στην οποία μου είπε «όσο εσύ μιλάς, εγώ σχεδιάζω». Κάπως έτσι προέκυψε το υπέροχο εξώφυλλο του βιβλίου για το οποίο παίρνω τόσο θετική ανατροφοδότηση από το αναγνωστικό κοινό όλων των ηλικιών.

Τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας η εκδοτική παραγωγή είναι τεράστια σε σχέση με τον μικρό αριθμό αναγνωστών. Καθημερινά σχεδόν ιδρύονται νέοι εκδοτικοί, ενώ μικρά βιβλιοπωλεία κλείνουν. Πολλά τα κακώς κείμενα στον εκδοτικό χώρο. Είσαι αισιόδοξη για το μέλλον του βιβλίου στη χώρα μας;

E.Κ. Η εκδοτική παραγωγή θεωρώ πως είναι πολύ μεγάλη αν συμπεριλάβουμε στους αριθμούς και τις αυτοεκδόσεις ή συνεκδόσεις, δηλαδή τα βιβλία που κυκλοφορούν με τους συγγραφείς να είναι οι ίδιοι τουλάχιστον μερικώς επενδυτές της συνολικής εκδοτικής διαδικασίας. Υπάρχουν αντίστοιχα λοιπόν εκδοτικοί οίκοι –και πληθαίνουν ολοένα από όσο αντιλαμβάνομαι- που εξυπηρετούν την ανάγκη αυτών των δημιουργών να δουν το συγγραφικό έργο τους να κυκλοφορεί ως ολοκληρωμένο βιβλίο. Αυτό φυσικά δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο.

Αυτό που με προβληματίζει περισσότερο είναι η κρατική μέριμνα στο κομμάτι του πολιτισμού που συνδέεται με το βιβλίο. Δεν δυσκολεύεται να διαπιστώσει κανείς ιδίοις όμμασι, από τις φτωχές δημόσιες και σχολικές δανειστικές βιβλιοθήκες (εκτός εξαιρέσεων), πως αυτή είναι δεν είναι προτεραιότητα του κράτους. Ιδανικά, θα ήθελα σε κάθε γειτονιά να υπάρχουν όμορφες και πλούσιες σε τίτλους δανειστικές βιβλιοθήκες, με περιβάλλον φιλικό στα παιδιά, ώστε να θέλουν να περνούν χρόνο ανάμεσα στα βιβλία, να συμμετέχουν σε λέσχες ανάγνωσης, να παρακολουθούν εκδηλώσεις με μεγαλόφωνες αναγνώσεις κλπ. Να γίνει η βιβλιοθήκη αγαπημένος τόπος, κομμάτι της πόλης και της καθημερινότητάς τους.

Τα μικρά βιβλιοπωλεία από την άλλη είναι επιχειρήσεις του λιανικού εμπορίου που θα μπορούσαν να στηριχθούν επιπλέον από το κράτος με διάφορους τρόπους, εφόσον είναι φορείς πολιτισμού. Αν δεν γίνει αυτό τα επόμενα χρόνια, σε συνδυασμό και με τη φθίνουσα αναγνωστική κουλτούρα των Ελλήνων και τον ανταγωνισμό από το διεθνές ηλεκτρονικό εμπόριο, πιστεύω πως δυστυχώς πολλά τοπικά βιβλιοπωλεία θα εξαναγκαστούν σε κλείσιμο.

Χρειάζεται σαφής πολιτική βούληση, μακροπρόθεσμος και πολύπλευρος σχεδιασμός που θα ευνοεί το πλησίασμα του μέσου Έλληνα και κυρίως του μέσου παιδιού στο βιβλίο. Χωρίς αυτή την προοπτική δεν ξέρω πώς μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι.

Έχουν προγραμματιστεί μέσα στο επόμενο χρονικό διάστημα παρουσιάσεις του βιβλίου; Αυτή την περίοδο υπάρχουν νέοι ήρωες που σε βασανίζουν γλυκά περιμένοντας υπομονετικά να πάρουν σάρκα και οστά;

Ε.Κ. Το βιβλίο μου απευθύνεται κυρίως στα μεγαλύτερα παιδιά του δημοτικού και της Α’ γυμνασίου, οπότε οι παρουσιάσεις γίνονται ως τώρα σε σχολεία. Η υποδοχή των παιδιών, των εκπαιδευτικών, των βιβλιοθηκονόμων υπήρξε πολύ θερμή, όπως και το ενδιαφέρον τους για την προσωπικότητα του Νεύτωνα όταν ήταν παιδί, όταν κανείς δεν έβλεπε σε εκείνον κάτι ιδιαίτερα ξεχωριστό. Από τη νέα σχολική χρονιά θα προγραμματιστούν πιστεύω και νέες επισκέψεις.

Σχετικά με τη συγγραφή επόμενων έργων η αλήθεια είναι πως έχω διάφορα ημιτελή κείμενα στα σκαριά, τα οποία πολλές φορές δουλεύω παράλληλα ή τα εγκαταλείπω για λίγο καιρό με σκοπό να επανέλθω. Προσπαθώ αυτή την εποχή να ολοκληρώσω ένα μυθιστόρημα για έφηβους, ενώ παράλληλα πειραματίζομαι με τη εικονογράφηση που είναι ένα νέο, κάπως αχαρτογράφητο δημιουργικό τοπίο για εμένα, το οποίο όμως με ενδιαφέρει να εξερευνήσω περισσότερο.

Λίγο πριν ολοκληρώσουμε τη συνέντευξη, θα ήθελες να πεις κάτι στους αναγνώστες μας;

Ε.Κ. Θα ήθελα να παροτρύνω τους γονείς και όσους περνούν αρκετό χρόνο με παιδιά να κάνουν ό,τι μπορούν για να τα φέρνουν κοντά με το βιβλίο. Έστω και λίγα λεπτά ανάγνωσης κάθε μέρα συντηρούν μια συνήθεια που θα τα συντροφεύει για μια ζωή. Προσωπικά μάλιστα βλέπω πλέον το παιδικό και εφηβικό βιβλίο όχι μόνο ως απόλαυση και χόμπι, αλλά και ως αντίδοτο στις οθόνες, στο εύπεπτο, εναλλασσόμενο και γλωσσικά φτωχό περιεχόμενο των ψηφιακών μέσων. Αξίζει πιστεύω να αναζητά κανείς πληθώρα αναγνωσμάτων για τα παιδιά, βιβλία με υψηλή λογοτεχνική και αισθητική αξία που να τα προβληματίζουν με τρόπο γόνιμο, να τα ταξιδεύουν νοερά στον χώρο και στον χρόνο, μα και τα διασκεδάζουν. Βιβλίο και οθόνη μπορούν να συνυπάρχουν στη ζωή όλων μας, δίνοντάς μας το καθένα χαρά με διαφορετικό τρόπο.

Και κάτι ακόμα. Πιστεύω πως η σημερινή γενιά παιδιών και εφήβων, που καταναλώνει τόσο πολύ ψηφιακό περιεχόμενο, έχει ανάγκη όχι μόνο τα καλά βιβλία, αλλά και τη δική μας παρουσία μας ως αναγνωστική παρέα. Η μεγαλόφωνη ανάγνωση κατά τη γνώμη μου δεν πρέπει να εγκαταλείπεται μόλις το παιδί μαθαίνει να διαβάζει μόνο του. Ακόμα και για τα μεγαλύτερα παιδιά η ανάγνωση με παρέα μπορεί να λειτουργήσει ευεργετικά. Όταν μάλιστα οι νεαροί μας έφηβοι αντιστέκονται στο να ξεκινήσουν ένα βιβλίο, το να διαβάσουμε μαζί τους τα πρώτα κεφάλαια, είναι κατά τη γνώμη μου ένας τρόπος να πάρουν φόρα, καθώς κολλάνε με την ιστορία και θέλουν να δουν τι γίνεται παρακάτω.

Οποιαδήποτε αλληλεπίδραση γύρω από το βιβλίο, στην οικογένεια και στον ευρύτερο κύκλο του παιδιού, είναι θετική. Κι αν δούμε πως μεγαλώνοντας οι μεγαλύτεροι έφηβοι απομακρύνονται από το βιβλίο, ας μην απογοητευόμαστε. Μέσα τους έχει φυτευτεί ο σπόρος της αγάπης για το βιβλίο και κάποια μέρα θα επιστρέψουν σ’ αυτό.

Σε ευχαριστώ πολύ για τον χρόνο σου. Καλή δημιουργική συνέχεια.

Ε.Κ. Σ’ ευχαριστώ κι εγώ θερμά για τις ερωτήσεις και τη φιλοξενία στην ιστοσελίδα των Θεματοφυλάκων και στην αγαπημένη ομάδα της Παιδικής και Εφηβικής Βιβλιοθήκης στο Facebook, που παρακολουθώ πάντα με εξαιρετικό ενδιαφέρον!

   Επιμέλεια κειμένου: Ζωή Τσούρα

 

 

Υποστηρίξτε το blog μας με μία δωρεά, πατώντας εδώ