Τα Χριστούγεννα είναι η αγαπημένη γιορτή μικρών και μεγάλων. Σήμερα βέβαια χαρακτηρίζονται από υπερκαταναλωτισμό. Μεγάλα εμπορικά κέντρα, πολύχρωμες βιτρίνες, φανταχτεροί στολισμοί είναι κυρίως εικόνες που συναντάμε την περίοδο των γιορτών. Ελάχιστα από τα έθιμα των Χριστουγέννων τηρούνται σήμερα.
Γράφει η Αγγελίνα Παπαθανασίου
Σκεφτήκαμε να κάνουμε μια αναδρομή στο παρελθόν και να σας γνωρίσουμε ή και να σας θυμίσουμε έθιμα που τείνουν να εξαφανιστούν.
Προάγγελος των Χριστουγέννων είναι οι ομάδες των παιδιών που τραγουδούν τα κάλαντα. Τα κάλαντα αρχίζουν με την εξιστόρηση της γέννησης του Χριστού, συνεχίζουν με παινέματα για το σπίτι και τους οικοδεσπότες και τελειώνουν με αίτημα για φιλοδώρημα. Πήραν το όνομά τους από τη γιορτή των Καλενδών του ρωμαϊκού ημερολογίου.
Στη Χίο, το βράδυ της παραμονής, ομάδες παιδιών ή ανδρών γύριζαν στα σπίτια με τύμπανα και φλογέρες ή με μουσική και έψαλλαν τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα.
Στην Κοζάνη, τα παιδιά έλεγαν τα κάλαντα κρατώντας ένα ξύλο μήκους μισού μέτρου και σχήματος Τ (την τζομπανίκα) για να χτυπούν τις πόρτες και ένα τροβά (υφαντό σακούλι για τα δώρα). Οι νοικοκυρές τούς «φίλευαν» μήλα, σύκα, καρύδια, κάστανα, κουλουράκια (κολιαντίνες), αβγά, χρήματα κ.ά.
Το χριστουγεννιάτικο δέντρο φαίνεται ότι εμφανίστηκε στη νεότερη Ελλάδα την εποχή του Όθωνα και έχει ήδη πάνω από ενάμιση αιώνα ζωής στη χώρα μας. Βέβαια μόνο ύστερα από τον τελευταίο πόλεμο εκλαϊκεύτηκε και αγαπήθηκε ως χριστουγεννιάτικο στολίδι. Είναι γερμανικό και σκανδιναβικό έθιμο και από εκείνους τους λαούς το έμαθαν και οι άλλοι. Η χρήση πράσινων κλαδιών αειθαλών δένδρων υπήρχε και στις αρχαίες γιορτές των «δεντροφοριών» και στις ρωμαϊκές και βυζαντινές καλένδες. Το δέντρο πάντα είναι ένα σύμβολο ζωής.
Όσον αφορά το στολισμένο καραβάκι, τα παιδιά των νησιών και των παραθαλάσσιων περιοχών τραγουδούσαν τα κάλαντα κρατώντας φωτισμένα καράβια ως φαναράκια. Στην ηπειρωτική και ορεινή Ελλάδα κρατούσαν επίσης φανάρι, μια εκκλησία, ένα ομοίωμα της Αγίας Σοφίας.
Τα Χριστούγεννα κάθε νοικοκυρά με ιδιαίτερη φροντίδα παρασκεύαζε το χριστόψωμο. Συνήθως το σχήμα του ήταν στρογγυλό και στη μέση της επιφάνειάς του κολλούσαν έναν σταυρό από ζυμάρι. Στο κέντρο και τις άκρες του σταυρού έβαζαν καρύδια και αμύγδαλα, σύμβολα πλούσιας καρποφορίας. Ο διάκοσμός του είχε και συμβολική σημασία και ήταν ανάλογος με την ασχολία του νοικοκύρη: βόδια, αλέτρι και αλώνι για τον γεωργό, πρόβατα, κατσίκια και στάνη για τον τσοπάνο. Χαρακτηριστικό ήταν το χριστόψωμο των Σαρακατσάνων, του ποιμενικού και νομαδικού αυτού πληθυσμού, με ολόκληρη στάνη πάνω του. Οι Σαρακατσάνοι έφτιαχναν και ένα άλλο ακόμα ψωμί, την «τρανή χριστοκουλούρα» για τα πρόβατά τους, για να τα ευλογήσει ο Χριστός.
Στη δυτική Μακεδονία έκαναν και τις «κολιαντίνες», μικρά χριστόψωμα για τα παιδιά που λένε τα κάλαντα.
Το χριστόψωμο έχει εξέχουσα θέση στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι, το οποίο σε αρκετά μέρη στρώνεται από την παραμονή. Λέγεται και τραπέζι της Παναγιάς. Στη Θράκη και τη Μακεδονία το λένε και «τα εννέα φαγιά», επειδή σ’ αυτό πρέπει να υπάρχουν εννιά ειδών φαγητά. Σε κάποιες περιοχές, το τραπέζι που στρώνουν την παραμονή δεν το σηκώνουν, μόνο το σκεπάζουν και το αφήνουν για να φάει ο Χριστός.
Την παραμονή των Χριστουγέννων, επειδή πιστεύουν ότι με την έναρξη του Δωδεκαημέρου οι καλικάντζαροι ανεβαίνουν πάνω στη γη, αφήνοντας στην ησυχία του το δέντρο της ζωής να αναβλαστήσει, και επιδιώκουν να δημιουργήσουν προβλήματα στους ανθρώπους, οι ένοικοι του σπιτιού προσπαθούν να κρατούν αναμμένη τη φωτιά στην εστία. Επιλέγουν μάλιστα ξύλα δέντρων που αργούν να καούν, ακόμα και χλωρά, και τα «παντρεύουν». Και ο αριθμός των ξύλων ή το είδος του δέντρου συμβολίζει τον ιδιοκτήτη του σπιτιού ή το αντρόγυνο ή το αντρόγυνο και τον κουμπάρο.
Στα Άγραφα, «την παραμονή των Χριστουγέννων παντρεύουν τη φωτιά τους. Βάζουν ξύλο αγριοκερασιάς για στοίχειωμα της νοικοκυράς και κέδρου για στοίχειωμα του νοικοκύρη. Και τα βάζουν χλωρά στη φωτιά, για να καούν». Στην Κέρκυρα βάζουν και τρίτο ξύλο, που συμβολίζει τον κουμπάρο. Στη Θράκη, ο σπιτονοικοκύρης κόβει τρία ξύλα τριών λογιών ίσα με ένα μέτρο, από δέντρα που κάνουν καρπό, και τα βάζει στο τζάκι από τα Χριστούγεννα και θα καίγονται ως την παραμονή των Φώτων.
Η φωτιά των Χριστουγέννων και του Δωδεκαημέρου συγκεντρώνει την οικογένεια γύρω από την εστία, όπου και μαντεύει με φύλλα χλωρά ελιάς, ή καρυδιάς, ή δάφνης, ή σούρβα, ή κουκούτσια από κρανιές, ή φύλλα πρίνου την εξέλιξη της υγείας και ευτυχίας των μελών της και του σπιτιού (υγεία ή θάνατο, ευφορία ή αφορία).
Οι καλικάντζαροι έρχονται την παραμονή των Χριστουγέννων και φεύγουν τα Θεοφάνια. Συμβολίζουν το σκοτάδι και ζουν όλο τον χρόνο στα έγκατα της γης, προσπαθώντας να κόψουν το δέντρο που βαστάει τη γη. Όταν είναι πολύ κοντά στο να το πετύχουν, την παραμονή των Χριστουγέννων ανεβαίνουν στη γη δημιουργώντας προβλήματα στους ανθρώπους.
Μένουν ανάμεσα στους ανθρώπους 12 μέρες, ως την παραμονή των Φώτων, αφήνοντας στην ησυχία του το Δέντρο της Ζωής να αναβλαστήσει. Ο λαός τους φαντάζεται μαύρους και άσχημους, κουτσούς, ψηλούς, με μάτια κόκκινα, πόδια τραγίσια και σώμα τριχωτό. Οι άνθρωποι προσπαθούσαν να τους εξουδετερώσουν με διάφορους τρόπους και κυριότερα με τη φωτιά, η οποία καίει συνεχώς στο τζάκι όλο το Δωδεκαήμερο. Με τη στάχτη του ράντιζαν το σπίτι ξημερώματα παραμονής Θεοφανίων, τρέποντας σε φυγή τα δαιμόνια.
Επιμέλεια κειμένου: Ζωή Τσούρα
Πηγή: http://www.kentrolaografias.gr/
Υποστηρίξτε το blog μας με μία δωρεά, πατώντας εδώ
